ªÐѪËĪªÍÒ “ÌÎÍÃÎË ÒªÐ” ÃÝÕ ÒÓÕÀÉÄ

Øàãäàðûí ¯íýíòºãñ

2009.04.01. 23 öàã 28 ìèíóò

Áåíçèíèé ¿íý ºñ÷èõºæ º÷èãäºð ¿äýýñ õîéø Ìîíãîëä… Òèéì ¿¿!

Ìîíãîëûí áàíêóóäàä õýäõýí ñàðûí ºìíº âàëüþòûí òîì õàäãàëàìæóóä èëáýä¿¿ëñýí þì øèã àëãà áîëæ, èðãýäèéí òºãðºãèéí õàäãàëàìæ áóóð÷, õàðèí âàëüþòûí æèæèã õàäãàëàìæèéí õýìæýý íýã ñàðûí äîòîð 78 ñàÿ áîëòëîî íýìýãäñýí ãýëöäýã.

ßã ýíý öàã õóãàöààíä ÿâóóëæ áàéñàí ìºíãºíèé áîäëîãûíõîî íºëººëºëòýéãýýð ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñãèéí õÿìðàëûí ¿ð äàãàâàðûã ººðòºº ë óðüä÷èëàí õàðñàí Ìîíãîë áàíêíû åðºíõèéëºã÷ À.Áàòñ¿õ àëáàí òóøààëààñàà òàòãàëçàæ áóéãàà çàðëàñàí íü äàâõöàæ áàéëàà. À.Áàòñ¿õèéí ýíý ¿éëäýë íü ñ¿¿ëèéí 20 øàõàì æèëèéí äîòîð ºíäºð ñýíòèéãýýñýý ñàéí äóðààðàà òàòãàëçàæ áàéñàí “õàòàí çîðèãò” ÿâäàë áºãººä ýíý íü ìàíàé óëñ òºðä “Æèøèã” áîëîí òîãòâîë òóí ñàéíñàí. Ãýâ÷ ìºíãºíèé áîäëîãî, ñàíõ¿¿ãèéí òîì çîðèëòûã óëñ òºðèéí õ¿ñýë çîðèãîîð æîëîîäóóëàõ íü õýð ¿ð ä¿íòýé âý ãýäãèéã òýð îãöîðñîí åðºíõèéëºã÷, àæëûã íü àâñàí ýíý ýðõýìèéí ¿éëäýë, ¿éë àæèëëàãààíààñ õàðæ áîëîõ áàéíà.

Òóõàéëáàë, îãöðîã÷ ýðõýìèéí áàðèìòëàæ áàéñàí ãýõ ìºíãºíèé õàòóó áîäëîãî õýðýãëýýíèé çàõ äýýðõ áýëýí ìºíãºíèé õîìñäîëûã ¿¿ñãýæ, ýðãýëòèéã ñààðóóëñàí áºãººä äýëõèéí ñàíõ¿¿ãèéí öóíàìè ýõýëñýí ¿åä ýíý àðãà õýìæýý íü õÿìðàëä õîõèðîë áàãàòàéãààð ºðòºõ ãýõýýñýý èë¿¿ óëàì á¿ð áàéäëûã ëàâøðóóëàõ, òîì óòãààðàà ýãýë æèðèéí èðãýäèéí õÿìðàëä ºðòºõ ìýäðýìæèéã íýìýãä¿¿ëñýí ãýæ áîëîõ.

ªºðººðõýëáýë, èõýýõýí ãàë ò¿éìýð ÷èãëýí èðæ áóé ¿åä ººðèéí ãýðýý õàìãààëàõ ãýõäýý óðüäààñ íü óãòóóëæ ò¿éìýð ºðäºõ ãýýä ò¿éìýðýýñ ºìíº ãýðýý ãàëäàâ ãýã÷èéí ¿ëãýð ìýò.

̺í äºíãºæ òîìèëîãäìîãöîî Ë.Ï¿ðýâäîðæ åðºíõèéëºã÷ ñóðâàëæëàã÷äûí àñóóëòàíä õàðèóëàõäàà ìºíãºíèé õàòóó áîäëîãî ÿâóóëàõ íü áóðóó áàéñàí ãýæ îéëãîæ áàéãàà, çàõ çýýëä áýëýí ìºíãºíèé õîìñäîëûã áóóðóóëæ, õýðýãëýýã äýìæèõ íü ç¿éòýé ãýõ ìàÿãèéí ç¿éë õýëñýí áàéõ áºãººä ¿¿íèéãýý òîìèëîãäñíîîñ õîéø ºãñºí õî¸ð óäààãèéí ÿðèëöëàãàíäàà ÿíç á¿ðýýð òàéëáàðëàñàí áàéäàã. Òýðýýð òîìèëîãäîõ ¿åäýý, òîìèëîãäñîíû äàðààõ ñàð áîëîí õî¸ð ñàð ãàðóéí õóãàöààíä òîãòâîðòîé áóñààð áàðèìòëàõ áîäëîãîî ÿíç á¿ðýýð òàéëáàðëàæ, çàõ çýýëä òîäîðõîéã¿é õ¿ëýýëò, ñàâàëãàà áèé áîëãîäîã áîëñíûãîî áèä íýýëòòýé àæèëëàæ áàéíà ãýäýã. Ò¿¿í÷ëýí ýñðýãýýð ìºíãºíèé áîäëîãîî ñóëðóóëàõ áèø õàðèí á¿ð õàòóóðóóëàõààð øèéäâýðëýñíýý çàðëàæ áàéíà. ¯ð äàãàâàð íü äýýðõ ò¿éìýðèéí 2 äàõü æèøýý áèø áàéãààñàé.

Õàìãèéí ñîíèðõîëòîé íü èíãýæ áóëèíãàðòààä áàéõ ¿åä ìàíàéä àì.äîëëàðûí õàíø “òóí” ñîíèðõîëòîéãîîð, ìåõàíèêààð ºñ÷ áàéíà. Ñàíàìñàðã¿é ç¿éë ãýæ áàéäàãã¿é ë ãýäýã äýý. Âàëüþòûí õàíøèéí ºñºëòººñ òóí öººõºí íü áîãèíîõîí õóãàöààíä õîæèæ áàéãàà áîëîâ÷ ýðãýýä ýäèéí çàñàã íü åðºíõèé ä¿íãýýðýý óíàõàä õàíøèéí çºð¿¿íýýñ îëñîí àøèã òýð õýìæýýãýýð ë ¿ðýãäýíý ãýäãèéã çîõèîìîë õººðºãäºã÷èä òîîöîîëîõã¿é áàéãààä õàðàìñìààð áàéíà. Èéìýýñ äýëõèé õàâòãàé áîëæ, ãëîáàëü÷ëàãäàæ áàéãàà ýíý ¿åä ìàíàé áàíê, áèçíåñèéíõýí ïðîòåêöèîíèñò áàéäëààñàà äàðóé àíãèæðàõ õýðýãòýé.

Âàíãà ýìýý áà äýëõèéí ýäèéí çàñàã 2043 îíä

Äýëõèéí ñàíõ¿¿ãèéí õÿìðàëààñ øàëòãààëààä ýäèéí çàñãèéí îíîëûí íîìëîë õ¿ðòýë ººð÷ëºãäºæ ìàãàäã¿é áàéãàà ¿åä ýíý, òýð ýäèéí çàñãèéí íîìëîëûã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà ãýýä ñóóõ íü õýð îíîâ÷òîé áîë. Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè àñàð õóðäàöòàé õºãæèæ, äýëõèé åðòºíö ãëîáàëü÷ëàãäàí êèáåð ýêîíîìèê íî¸ëæ áàéãàà ¿åä ¿íäýñíèé âàëüþòàà ¿íýã¿éä¿¿ëýõýýñ àâàð÷ áàéíà ãýýä ýäèéí çàñãàà ôîðìàòëààä, äàõèí ñýðãýýæ recovery õèéæ ÷àäàõ þì ãýæ ¿¿. Õàðèí ÷ á¿ð òºãðºãèéí õàíø äîîä õýìæýýíäýý õ¿ðòýë óíàõ ìàãàäëàëûã íýìæ áàéãàà þì áèø áàéãàà.

Ìîíãîë Óëñ 2008 îíä äýëõèéí 112 îðîíòîé õóäàëäàà õèéæ, ãàäààä õóäàëäààíû áàðàà ýðãýëò 2007 îíûõîîñ 44.1 õóâèàð ºñ÷, èìïîðòûí ä¿í ýêñïîðòûí ä¿íãýýñ 710.1 ñàÿ àì.äîëëàðààð äàâñàí áàéíà. Ãýõäýý ýíý òîîí ¿ç¿¿ëýëòýýñ õàðàõàä íèéò ýêñïîðòûí ºñºëòºä ýðäýñ á¿ðòýýãäýõ¿¿í áîëîí àëòíû ýêñïîðòûí ºñºëò ãîëëîí íºëººëñºí áàéõàä èìïîðòîä ìºí ë àäèë ýðäýñ á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿íäñýí áà òºìºðëºã, ò¿¿ãýýð õèéñýí á¿òýýãäýõ¿¿í, ìàøèí ìåõàíèê òîíîã òºõººðºìæèéí èìïîðòûí ºñºëò ãîëëîí íºëººëñºí áàéíà.

¯¿íýýñ õàðàõàä õýðýãëýýíèé çàõ çýýëèéí áàðàã 80 øàõàì õóâèéã èìïîðòûí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íýýð õàíãàäàã ìàíàéä ºðãºí õýðýãëýýíèé áàðààíû ýðãýëò õýð áóóð÷, ò¿¿íèéãýý äàãààä õýðýãëýã÷èä òóëãóóðëàñàí ýäèéí çàñãàà òàòàæ óíàãàæ áàéãààã õàðæ áîëîõ áàéíà.

Èéìýýñ çºâõºí ºíººãèéí òºð çàñãààñ ãàäíû äýìæëýãòýéãýýð ¿éë àæèëëàãàà íü òóëãóóðëàãääàã òîìîîõîí õºðºíãºòºí¿¿äýä çîðèóëàãäñàí áîäëîãî, ¿éë àæèëëàãàà àâàãäàæ áàéíà ãýõ ãàðãàëãààã õèéæ ÷ áîëîõ. Ýíý óòãààðàà Åðºíõèé ñàéä àñàí Ä.Áÿìáàñ¿ðýí ãóàéí ä¿íãýñýíýýð Ìîíãîë Óëñ á¿õýëäýý ëóéâàð, àøèã ñîíèðõîëûí æîëîîäëîãîä àâò÷èõààä áàéíà ãýñýí íü îðòîé ÷ áèç, ¿ã¿é ÷ áèç. Õýí ìýäëýý.

Çàðèì íýã ìàíàé òîìîîõîí ýäèéí çàñàã÷äûí õýëæ áàéãààãààð ýíý õÿìðàë ìàíàéä òºäèéëºí íºëººëºõã¿é áàéæ áîëîõ áàéñàí, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóäààñ õèéñýí áîëîí ìàíàé ñòàòèñòèêèéí åðºíõèé ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýñ õàðàõàä õýäèé õººñòýé áàéñàí ÷ íºõöºë áàéäàë òîãòâîðòîé áàéõ áîëîëöîî áàéñàí. Õàðèí ¿¿íèéã äîòîîä õ¿÷èí ç¿éëýýñ õàìààð÷ çºâ çàëàõ ýñýõýý ÷ òîìü¸îëîõã¿é öàã àëäñíààñ áàéäàë õ¿íäðýõ òàë ðóóãàà îðñîí ãýäýã.

Òóõàéëáàë, òàðèàëàí÷äûí àòàðûí àÿíû õ¿ðýýíä áàíêóóäààñ àâñàí çýýëèéí ºðèéí ¿ëäýãäýë, ñîíãóóëèàð çýýëæèí òàðààñàí àñàð èõ ¿ðëýãýí çàðäàë, ò¿¿íèéã íºõºõ ãýæ õººðºãäñºí óðò õóãàöààíû áàòàëãààæààã¿é çýýëæèëò, õ¿í, ìàëã¿é õ¿ðòýýñýí õèøèã, íåôòèéí ¿íèéí õýò ºñºëò, áóóðàëòààñ øàëòãààëñàí õèé àìëàëò, õîîñîí àéäàñ õ¿¿äñýýñ ¿¿äýí ãàðàõ ¿ð äàãàâàðûã òîîöîîã¿é. Ìýäýýæ óëñ òºð ýíýý òýðýý, áàñ áóñ õ¿÷èí ç¿éëýýñ ¿¿äýëòýé áàíê ñàíõ¿¿ãèéí ýðñäýëèéã äààìæðóóëñàí.

Хямралаас үнэхээр түргэн гаръя гэж бодож байгаа бол жижиг дунд үйлдвэрүүдээ дэмжээд, õÿìðàëòàé áàéãàà ýíý ¿åä õººñºðñºí ýäèéí çàñãàà ìåõàíèêààð áóóëãàõ ãýæ îðîëäîõ áèø, õàðèí ÷ Õÿòàä øèã õººñèéã íü òýòãýõ çàìààð õýðýãëýýã óðàìøóóëàõ áîãèíî õóãàöààíû òàêòèêààð ýäèéí çàñãàà äýìæèõ ñòðàòåãè ¿ð ä¿íòýé áàéõ áàéñàí áîëîâ óó, Òóõàéëáàë, 90-ýýä îíû ýõýí ¿åèéí Õèðîíî ñàíãèéí ëåêö¿¿äýýñ ýðãýí õàðàõàä àâàõ ñàíààíóóä èõ ë áàéãàà áàéõ.

Õýðýâ òýãýõã¿é ãýâýë Âàíãà ýìýýãèéí çºãíºñºí÷èëýí äýëõèéí ýäèéí çàñàã 2043 îíîîñ öýöýãëýõèéã õ¿ëýýõ ë ¿ëäýõ áàéõ äàà. Ýíý õîîðîíä õàðèí Ìîíãîë Óëñ ãýæ îðøèí òîãòíîñîí õýâýýð áàéõ áîëîâ óó. ̺í ë Âàíãà ýìýýãèéí çºãíºñíººð òýð ¿åä ëàëóóä åâðîïûã çàõèðàõûí àäèëààð ìîíãîë áèä õýíä õàðüÿàëàãäñàí áàéõ áîë îî ãýæ. Ýäèéí çàñãèéí àþóëã¿é áàéäàë á¿õíèé ¿íäýñ ñóóðü ø¿¿, ìýääýã áàéëã¿é äýý.

Õóäàëäààíû íºõöºëèéí òîãòâîðòîé áóñ áàéäàë

¯íýíäýý áîë Ìîíãîë Óëñ ýêñïîðòûí õî¸ðõîí ýðäýñ áàÿëàãò òóëãóóðëàñàí áîäèò ýäèéí çàñãèéí ºñºëò íü êàïèòàë õýìíýñýí, ýêñòåíñèâ áóþó ýð÷èìã¿é ºñºëò á¿õèé ýäèéí çàñàãòàé, ãîëëàíä ºâ÷èíä íýðâýãäñýí ¿éëäâýðæñýí áóñ óëñ þì.

Ãîëëàíä ºâ÷íèé îíîë ¸ñîîð áàéãàëèéí íººöººñ îðæ èðæ áóé îðëîãûí ºñºëò íü âàëüþòûí õàíøèéã íýìýãä¿¿ëæ, àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí ºðñºë人íò ÷àäâàðûã ñóëðóóëàõ çàìààð óëñ îðíû ýäèéí çàñãèéã àæ ¿éëäâýðã¿éæ¿¿ëäýã õýìýýí ¿çäýã îíîë þì. Òýãýõýýð ýíý ¿éë ÿâö ÿã îäîî äàâõöàæ áàéíà. Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé áàéäàë íü õóäàëäààíû íºõöºëèéí òîãòâîðòîé áàéäëààñ õàìààðäàã. Ìîíãîëûí äîòîîäûí ýäèéí çàñàã çýñ, àëòíû äýëõèéí çàõ çýýëèéí ÿìàðâàà ººð÷ëºëòºíä ìàø ºðòºìòãèé áàéäàã ó÷ðààñ õóäàëäààíû íºõöëèéí ñºðºã öî÷èðîë íü ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí òîãòâîðòîé áàéäàëä àþóëòàé áàéäàã. Ãýòýë ìàíàéä õóäàëäààíû òîãòâîðòîé íºõöºë íýãýíò àëäàãäààä, õýðýãëýýíèé çàõ çýýë ãàöàæ, çîãññîí áàéãàà íü íààä çàõûí 2008 îíû Ãàäààä õóäàëäààíû ñòàòèñòèêýýñ õàðàõàä ë îéëãîìæòîé.

Монголын эдийн засаг жижигхэн гэсэн утгаараа унахдаа ч босохдоо ч амархан гэдэг талаас нь хандвал мэдрэмтгий. Гэтэл цөөхөн хэдэн олигархи бүлэглэлүүдийн эрхшээлд орсон байдлаараа бол мэдрэмтгий биш гэсэн бодол төрдөг.

Òóõàéëáàë, Ìàíàé óëñûí íåôòü á¿òýýãäýõ¿¿íèé 2008 îíû õýðýãëýý 845 ìÿíãàí òîíí áóþó 890 ñàÿ àì äîëëàðûí íåôòü á¿òýýãäýõ¿¿í ýêñïîðòëîí õýðýãëýñýí áàéíà. ªíãºðñºí îíä 1 òîíí àâòîáåíçèíèé èìïîðòûí õèëèéí äóíäàæ ¿íý 669.7 àì.äîëëàðààñ 963.3 àì äîëëàðààð íýìýãäýæ áàéñàí áàéõ áºãººä ýíý íü áàðàã íýã äàõèí íóãëàðñàí ¿íýýð äîòîîä çàõ çýýë äýýð çàðàãäñàí ãýæ õàòóóõàí õýë÷èõýä ãîìäîõã¿é ë áàéõ Îþóíãýðýë àâõàé.

Õàðèí 2009 îíû íýãä¿ãýýð óëèðàëä èìïîðòûí õèëèéí ¿íý ìàø õàíãàëòòàé áóóðñàí áàéíà. Ãýòýë ìàíàéä ¿íýý ºñãºõ áîëîõäîî ñóðãààð ìàø õóðäàí íýìýýä, äýëõèéí çàõ çýýëèéí áîëîîä öààä íèéë¿¿ëýã÷ êîìïàíèé ¿íý, ÎÕÓ-ûí íåôòü á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýêñïîðòûí ãààëèéí òàòâàð ìàø õóðäàöòàé áóóñàí áîëîí ìàíàé óëñûí íýìýãäñýí ºðòºãèéí áîëîîä ãààëèéí òàòâàðûã òýãëýñýí áàéõàä õ¿ðòýë ¿íýý áóóëãàõã¿éãýýð ¿íýý ºñãºí ã¿ðèéæ àøãàà íººöºëäºã, ñîðîí ìºëæñºí, õàðãèñ êàïèòàëèçì íî¸ëæ áàéõàä òºðººñ þó ÷ õèéõã¿é, àðãàäñàí áîëîîä ë ìàíàé ýðõ ç¿éí îð÷èí áàéõã¿éãýýñ 250 ìÿíãàí òºãðºãººð òîðãîëîî ãýýä, òýäãýýð êàðòåë ¿éëäýã÷äèéí òºð äýõ òºëººëºë áîëæ, òýäíèéõýý íºëººë뺺ð àëáàí òóøààë àõèàä ÿðèëöëàãà ºãñºí áîëîîä ñóóæ áàéõ.

¯íýíäýý áîë ìàíàé òºðèéíõºí áîëîí îäîîãèéí èõýíõ õóóëü÷äûí îéëãîæ áàéãààãààð õóóëèíä ë þó ãýæ áè÷ñýí áàéíà òýð¿¿ãýýð ë øèéääýã ãýæ õýò ÿâöóóðàí îéëãîîä áàéäàã þì øèã áàéãààí.

Ãýòýë ýðõ ç¿é ãýäýã èõ ºðãºí õ¿ðýýòýéãýýð àæèëëàõ áîëîëöîî îëãîäîã ãýäãèéã òîîöîí òîõèðñîí õàðèó àðãà õýìæýý àâ÷ õýðýãæ¿¿ëäýãã¿é, çààâàë øèíýýð õóóëü áàòëàõ, õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëæ áàéæ àñóóäëûã øèéääýã þì øèã ãýíýí õ¿¿õäýðõ¿¿ îéëãîëò íèéãýìä ãàçàð àâààä áàéãààãèéí ãàé áèç.

Èéìýýñ “Áåíçèíèé ¿íý ºñ÷èõºæ º÷èãäºð ¿äýýñ õîéø Ìîíãîëä ãýõýä… ºº Òèéì ¿¿!” ãýõ ïðîöåäóðòàé ë áàéíà äàà îäîî.

ªðñºë人í áà ìîíîïîëü - òºðèéí îðîëöîî

Ìàíàé íåôòü á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðòûí 80 èë¿¿ õóâèéã Ïåòðîâèñ-ÍÈÊ, ¿ëäñýí õýäýí õóâèéã Ìàãíàé òðåéä, Æààñò ãýõ ìýò öººõºí êîìïàíèóä èìïîðòîëäîã. Ãýòýë ýäãýýð êîìïàíèóä õýò ¿íý íýìñíýýð òîì ýäèéí çàñãàà òàòàæ óíàãààä äàðàà íü óíàñàí ýäèéí çàñàãòàà ººðñ人 ýðñäýëä îðíî ãýäãýý òîîöîæ ë áàéãàà. Ãýâ÷ òóõàéí çàõ çýýë äýýð ìîíîïîëü îðøèæ, áàéíãûí õýðýãëýýí äýýð òóëãóóðëàí ºðñºë人í áàéõã¿éãýýñ èéì àëõàì ÿâóóëæ áàéãàà íü îéëãîìæòîé ç¿éë. Òýãýýä ÷ ýíý êîìïàíè áóñàä òîìîîõîí êîìïàíèóäòàé àäèë ººð îëîí ñàëáàðò òîìîîð àæèëëàäàããã¿é íü ¿¿íèéã íîòëîæ áàéíà.¯íýíäýý íýã êîìïàíèéí ¿çýìæýýð óëñûí õýðýãëýýíèé ýäèéí çàñàã ñàâëàæ áàéäàã áîë÷èõñîí ãýæ àñóóäàëä õýò æèæèãðýí õýë÷èõüå.

Ò¿¿í÷ëýí 2000 оны ýõýí үеèéã 2000 îíû òºãñãºë ¿åòýé õàðüöóóëàõàä Монголûí ìàë áàðàã íýã äàõèí áóþó 40 сая болтлоо өсчихөөд байхад махны нийлүүлэлт бус үнэ нь өссөн. ̺í òààòàé æèë¿¿äýä эдийн засгийн өсөлт áàðàã 10 хувь байхад банкуудын өсөлт 40 хувиар өссөн ¿ç¿¿ëýëòòýé áàéñàí нь банкууд мөнгө хүүлэгч болñîíûã õàðóóëäàã. Èíãýæ ìºí㺠õ¿¿ëýëòèéí õàðãèñ áîäëîãî ÿâóóëñíààð ìàíàéä çýýëèéí õ¿¿ áóóðàõã¿é ºñäºã, òýäãýýð íü õóãàöààíû áîëîîä ãðàôèê òºëºëòèéí õóâüä çýýëäýã÷äýý àñàð èõ õîõèðîëòîé áàéäãààñ øàëòãààëàí ìàíàé çýýëäýã÷ èðãýäèéí èõýíõ íü ¿éë àæèëëàãàà íü ºðãºæèí òýëýõ áóñ õîõèð÷ ¿ëääýã. Ýíý íü æèæèã, äóíä ¿éëäâýðëýë ºðãºæèí õºãæèõã¿é, òîì óòãààðàà ýäèéí çàñàã áîäèòîîð òýëýõã¿é áàéñàí ãîë øàëòãààí íü áàéëàà.

Òèéì ÷ óòãààðàà ìàíàé áàíêíû ñàëáàðò ãàäíà, äîòíû ìөнгөний нийлүүлэлт асар их хэмжээтэй байсан. ªºðººðõýëáýë, ìàíàé áàíêíû ñàëáàðò ìºí㺺 óãààæ, ºñãºí ¿ðæ¿¿ëæ áàéñàí áàéæ áîëçîøã¿é áºãººä ýíý íü äýëõèéí ñàíõ¿¿ãèéí õÿìðàë õ¿÷òýé íºëººëºõ ¿åýñ âàëüþòàà òàòñàí, äîòîîäûíõîí íü èõ õóðèìòëàëóóäàà ãàäíà áàéðøóóëñíààñ ìàãàäã¿é âàëüþòûí õîìñäîë ¿¿ñýí, õàíøèéã çîõèîìëîîð ºñãºæ, ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëò áàãàñãàõàä íºëººëñºí. Òóõàéëáàë, áàíêíóóäûí õàäãàëàìæèéí 1.2 òðèëëîí ìàø áîãèíî õóãàöààíä 50 èë¿¿ õóâèàð áóóðñàí ãýäýã íü ¿¿íèéã íîòîëíî. Èéìýýñ âàëüþòûí õàíøèéí õàé÷èéí çºð¿¿ õýò õîëäîîä áàéãàà íü õýíä àøèãòàé íü îéëãîìæòîé.

ͺ㺺òýéã¿¿ð áàíêíóóäûí áîäèò áóñ îðîëöîîòîéãîîð ñàíõ¿¿ãèéí íºãºº íýã õýñýã áîëîõ áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóä áóþó õàäãàëàìæ , çýýëèéí õîðøîîäûí ¿éë àæèëëàãààã òºðèéí îðîëöîîòîéãîîð ÿâóóðã¿é áîëãîí ºðñºëäººíººñ øàõàæ, ìºí㺠õ¿¿ëýëòýíäýý õýò àíõààðñíààñ îäîîãèéí ñàíõ¿¿ãèéí õÿìðàëûã äàâàí òóóëàõàä áàíêóóäàä õ¿íäðýë ó÷ðóóëæ, ìîíãîëûí ýäèéí çàñãèéí ¿íäñýí á¿òöýä ººð÷ëºëò îðóóëàõàä õ¿ðãýæ áîëçîøã¿é áîëîîä áàéãàà íü íóóö áèø.

Энэ нь зах зээл дээр бизнесийн бүлэглэлүүд шударга бус өрсөлдөөн явуулж ноёрхсон гэсэн үг áºãººä öàã õóãàöààíû áîëîîä çàðäëûí õ¿÷èí ç¿éëèéã õýð äàâàõ íü ýðãýëçýýòýé ÷ ìàãàäã¿é ýäèéí çàñãàà äàõèí ñýðãýýæ recovery õèéõýä ãàæ òîãòîëöîîã ýñýðã¿¿öýë òóëãàðàëã¿é, ãàðç áàãàòàéãààð ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ áîëîìæ îëãîæ áàéæ áîëîõ þì ø¿¿.

Ìîíãîëûí Øóäàðãà áóñ ºðñºë人íèéã õîðèãëîõ ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòûí õóâüä ºíººäºð ºðñºë人íèé áîäëîãîä õýòýðõèé ÿâöóóðñàí áàéäëààð çàõ çýýëèéã õóìèõ áîäëîãî àãóóëàãäàæ, ýäèéí çàñãèéí à÷ õîëáîãäîë á¿õèé ñòðàòåãèéí ñàëáàðóóäûã áîãèíî õóãàöààíä áîñãîõîä áîëîí æèæèã, äóíä áèçíåñ ýðõëýã÷äýä ñºðºã íºëººëºõ, çºâõºí õýðýãëýã÷äýä ò¿øèãëýñýí æèæèãýðñýí çîõèöóóëàëò áàéãàà íü çах зээлд шинээр өрсөлдөгч нэвтрэхийг урамшуулàõ áóñ, çàðèì òàëààðàà ýäèéí çàñãèéí øèíýòãýëä óõðàëò áîëîõ ìàãàäëàë ºíäºð áàéíà.

̺í ìîíîïîëü áîëîí äàâàìãàé áàéäàëòàé àæ àõóéí íýãæ¿¿ä êàðòåë áóþó ¿ãñýí õóéâàëäàõ çàìààð çàõ çýýëä øóäàðãà áóñ áàéäàë òîãòîîõ ÿâäàëä òîîöîõ õàðèóöëàãûí ìåõàíèçìûã îäîî áàéãàà õóóëü òîãòîîìæ áîëîí ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿äèéí ñàíàà÷ëààä áàéãàà õóóëèéí òºñºëä ÷ óðüäûí àäèë õýò åðºíõèé, øóóäõàí õýëýõýä òàë çàññàí çîõèöóóëàëòûí áóñ áàéíà. Èéìýýñ Îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû ò¿âøèíä øóäàðãà áóñ ºðñºë人íèé ýñðýã õîëáîãäîõ ãýðýý, êîíâåíöèä íýãäýí îðîõ, ÿëàíãóÿà /International Competition Network/ Îëîí óëñûí ºðñºë人íèé ñàíàà÷ëàãàä íýãäýí îðîõ, óëìààð ºðñºë人íèé ÷èãëýëýýðõ äîòîîäûí õóóëü òîãòîîìæîî òóñ ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëýí ººð÷ëºõ íü ¿ð ä¿íòýé àëõàì áîëíî ãýæ ¿çýæ áàéíà. Èíãýñíýýð ºðñºë人íèéã хянан зохицуулах газрыí õàðààò áóñ, áèå äààñàí, àñóóäàë øèéäýõ¿éö ýðõ ìýäýë á¿õèé ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòûã á¿ðä¿¿ëýõ. Òóõàéëáàë ßïîí, Ôðàíö, Ñîëîíãîñ, Òàéâàí çýðýã óëñàä ºðñºë人íèé áàéãóóëëàãààñ ãàðãàñàí ä¿ãíýëò, òîðãóóëü, øèéòãýë íü ãàðñàí äàðóéäàà õýðýãæèõ ìåõàíèçìòàé, ãàðãàñàí øèéäâýð íü ø¿¿õèéí õàðüÿàëàëûí õóâüä çºâõºí õÿíàëòûí øàòíû ø¿¿õýýð õÿíóóëäàã çýðýã àñóóäàëòàé àäèëòãàõ õýðýãòýé.

“Øàíçîâà Áàäàìäîðæèéí ãýõ 64 ç¿éëò ãýðýý áà îð÷èí öàãèéí Õîðò Áîá õýí áîëîõ âý?”

2008 îíä ìàíàé ýêñïîðòûí áàðààíû ã¿éöýòãýëèéí 64.6 õóâü, èìïîðòûí áàðààíû ã¿éöýòãýëèéí 38.3 õóâèéã ÁÍÕÀÓ ýçýëæ áàéíà. ̺í 2008 îíä çýñèéí áàÿæìàëûí ýêñïîðòûã 100 õóâü, ìîëèáäåíèé áàÿæìàëûí 51.3 õóâü, áîëîâñðóóëààã¿é íåôòü á¿òýýãäýõ¿¿íèé áîëîí ÷óëóóí í¿¿ðñíèé äèéëýíõ õýñãèéã ºìíºä õºðø ð¿¿ ãàðãàñàí áàéíà. ¯¿íýýñ òîì ýäèéí çàñãèéí õ¿ðýýíä àâ÷ ¿çâýë ìàíàéõ ºìíºä õºðøèéí á¿õ òàëèéí ò¿¿õèé ýäèéí õýðýãöýýã õàíãàã÷ ñòðàòåãèéí òîìîîõîí ñîíèðõîë á¿õèé á¿ñ áîëîí õóâèð÷ áàéãààã õàðæ áîëíî. Õóðààíãóéëâàë, äýëõèéí øèíý õýò ã¿ðýí áîëæ áóé Õÿòàä óëñ õÿìðàëûí äàðààãààñ ººðèéí íî¸ðõîëîî áóñäààñ õàìààðàëò áóñààð òîäîðõîéëîõ áîëîìæ á¿ðäýæ, àøèã ñîíèðõîëîî ãóðàâäàã÷ ýòãýýäýýð õºíä¿¿ëýõã¿é, ýäèéí çàñãèéí çîõèîìîë ºñºëòºº òýòãýõ ¿¿äíýýñ áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýë àñàð èõ õ¿ðýýòýé ºñºõ íü òîäîðõîé áàéíà.

Õóó÷èí ìàíàéõàí íîîñ íîîëóóð, àðüñ øèð ãýõ ìýò ìàëûí ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýêñïîðòûí òóõàéä ÿðüæ, ò¿¿íäýý èõýýõýí à÷ õîëáîãäîë ºãäºã áàéñàí ¿åýýñ øàë ººð íºõöºë áàéäàë ºìíº òóëãàð÷ áàéãààã îéëãîõ íü ç¿éòýé.

øîïîëèòèêèéí õóâüä Ìîíãîë Óëñ îäîî äýëõèéí íýãä¿ãýýð äàéíû ºìíºõ ¿åèéí øèã õ¿÷íèé øèíý õóâààðèëàëòûí àñàð ýãçýãòýé ¿åä òóëæ èðýýä áàéíà. Ìàãàäã¿é ìàíàé óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí íºõöºë áàéäàë áèäíýýñ õàìààðàõàà íýãýíò áàéñàí áàéæ áîëîõ áîäèò áóñ àéäàñ á¿ðýëä÷èõñýí áàéæ áîëçîøã¿é. Ýíý íü õýí íýãíèéã õóäàëäàãäñàí ãàð õºë ãýæ õýëýýã¿é, õýí áàéõààñ ¿ë õàìààðààä ãàäààä õ¿÷íèé õóâààðèëàëò, òîõèðîëöîîíîîñ øóóä õàìààðàëòàé áàéäàã ò¿¿õýí öàã ¿åèéí àñóóäëûã õýëæ áàéãàà þì. Õ¿í áîë öàã õóãàöààíû á¿òýýãäýõ¿¿í áàéäàã òóë ÿìàð ÷ ãàðöã¿é.

Ìàíàé óëñ àøèãò ìàëòìàëûí õóâüä õàìãèéí ãîë ñòðàòåãèéí á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîõ óðàíû íººö, ò¿¿íèéã õýðýãöýýíèéõýý õýðýýð èë¿¿ äóòóó áîëçîë, íºõöºëã¿éãýýð äóð çîðãîîð àøèãëàõ áîëîìæèò äýâñãýð ãýäýã óòãààðàà õýò ã¿ðí¿¿äèéí àíõààðëûã òàòààä áàéãàà. Áèä õî¸ð òîëãîé, õÿìðàë ãýõ ìýò õýëýëöýõ çóóð áèäíèé áîëîí áóñàä ãóðàâäàã÷ ã¸îïîëèòèêèéí ò¿íø¿¿äèéí ìààíü àíõààðàë èõ ñóëàð÷ áàéãàà. Íýâòðýõ øàíñ ÷ îëäîõã¿é áàéíà. Áîëä ãóàéí ýë÷èí áàéõäàà õýâëýëä íèéòë¿¿ëñýí ºã¿¿ëýë, ò¿¿õýí õàðèëöààíû òàëààðõ ìîíîëîãè íîìûã ýñ òîîöâîë àíõààðàë òàòàõóéö áîäèò îðîëäëîãî àëãà. ̺í ñîíèðõóóëàõàä ºíãºðºã÷ îíîîñ World Growth Mongolia òºñºë õýðýãæèæ õýä õýäýí ñóäàëãàà õèéñýí áàéñàí. Õèéãýýä áàéãàà áîäëîãûí çºâëºìæ õýð ÷àíñààòàé ãýæ.

ͺ㺺òýéã¿¿ð Îþóòîëãîé îðäûã àøèãëàõ õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãýðýýã öààä õºðºí㺠îðóóëàã÷èäòàé áèø çºâõºí ìîíãîëä ë òºëººëºí àæèëëàõ Àéâåíõîó Ìàéíç Ìîíãîëèÿ Èíê ÕÕÊ ãýõ ñóáüåêòòýé Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð ãýðýý áàéãóóëæ, ò¿¿íèéã íü ÓÈÕ ñî¸ðõîí áàòëàíà ãýäýã íü ¿íýíäýý òóõàéí îðäûã àøèãëàõàä õºðºí㺠îðóóëàã÷ íü òîãòâîðòîé áèøýý𠺺ð÷ëºãäºõºä Ìîíãîëûí òàëààñ õàìààðàëã¿é áàéõààð øèéäâýðëýãäñýí ãýñýí ¿ã. Ýíý íü Õóóëü ç¿éí òàëààñàà ìàø ýðñäýëèéã äàãóóëæ áîëîõ áºãººä ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäàëä øóóä ñºð㺺ð íºëººëíº. Ìàãàäã¿é ýíý íü Ðèî-ãèéí õóâüöààíû òîäîðõîé õýñãèéã ýçýìøèã÷èéí õèéñýí òîõèðîîíîîñ õàìààð÷ áàéæ áîëîõ þì. ªºðººðõýëáýë, Îþóòîëãîéí îðä àøèãëàëò, ò¿¿íèé öîãöîëáîð àøèãëàëòàä ìàíàé ºìíºä õºðø ÷ þì óó õýí íýã ººð ñóáüåêòèéã àñàð èõ ¿¿ðýãòýé áàéõ áîëîìæ îëãîëëîî ãýñýí óòãà. Ìýäýýæ ãýðýýíèé ýðõèéí òàëààñàà ëèöåíç¿¿äèéã ýçýìøèã÷ òàë ãýðýý áàéãóóëàõ, áóñàä íü õóâüöàà áîñãîõ çàìààð õàìòûí õºðºí㺠îðóóëàëò õèéãäýæ áàéãàà ãýæ òàéëáàðëàõ íü òýäíèé ýðõèéí àñóóäàë. Ãýõäýý ãýðýýíèé ýðõ ÷ºëººíèé òàëààñ àâ÷ ¿çâýë ãýðýý áàéãóóëàã÷ òàëóóäûí ¿¿ðãèéí ã¿éöýòãýëèéí õàíãàõ àðãóóä íü òýãø áóñ áàéãàà þì.

Ìºí ªìíºãîâü àéìàã äàõü Îþóòîëãîé, Òàâàí òîëãîéã õî¸óëàíã àøèãëààä, òýäãýýðèéã õîéä, óðä õºðø人 õóâààæ ºã÷ ýçýìø¿¿ëýýä ýõýëâýë òóñ á¿ñ íóòàã /ìîíãîë/ ã¸îïîëèòèêèéí õóâüä äýëõèéí áºìáºðöºã äýýðõ ìàø õàëóóí öýã áîëîõûã ¿ã¿éñãýõã¿éãýýð áàðàõã¿é õýçýý ÷ òóñãààð òîãòíîõûí àìò øèìòèéã õ¿ðòýõã¿é, ãàäààä áîäëîãîî áèå äààæ ÿâóóëàõã¿é õýìæýýíä õ¿ðòëýý äîðîéòîæ ìàãàäã¿é. Ýíý áîë áîäèòîîð õàðàãäàæ áóé õ¿÷èí ç¿éë áºãººä ýäèéí çàñãèéí ÷àäàâõèà ñàéæðóóëàõ ãýýä àñàð òîì ¿íýò ç¿éëýý çîëèîñëîæ áàéæ ÷ ìàãàä. Ǻâõºí íýã òàëààñ íü àâ÷ ¿çâýë õàðèí ÷ õ¿÷íèé òýíöâýðèéã ºìíº õýñýãòýý áîäèòîîð á¿ðä¿¿ëæ áàéíà ãýæ õàðàõ íü ìàø àþóëòàé áóðóó àëõàì.

Èéìýýñ ë ýõýíä õýëñýí÷ëýí Øàíçîâà Áàäàìäîðæèéí ãýõ 64 ç¿éëò ãýðýýã áîäèòîîð îäîî öàãò õýðýãæ¿¿ë÷èõ þì áèø áàéãàà äàà. Õàðèí òýð ãýðýýã ãàðäàã÷ íü õýí áàéõ íü õýö¿¿ àñóóäàë ...

Õàðèí ¿íäýñòýí äàìíàñàí êîðïîðàöèéí õóâèàð ãîëëîõ õºðºí㺠îðóóëàã÷ ñóáüåêòèéí àíõ á¿ðòãýãäñýí óëñòàé íü áîëîí õºðºí㺠îðóóëàã÷òàé íü õàìò õýäýí òàëò ãýðýý áàéãóóëàõ íü ººðèéí îðîëöîîíû õóâèéã íýìýãä¿¿ëýõýä õ¿íäðýë ó÷ðàõ ÷ ìàø ºðãºí áîëîìæèéã íýýõ áîëíî.

“Ìîíãîë òºð” ãýæ õýíèéõ âý? ãýõ òóõàéä

Ýäèéí çàñãèéí íî¸ðõîëîî òîãòîîñîí öàãò õýí íü óëñûí ýçýí áàéõ íü ìàðãàøã¿é. Á¿õ ç¿éëèéí õºäºëãºã÷ õ¿÷ ìºí㺠áàéñàí, áàéñààð áàéõ áèç. Ñàÿõàí ë áèä á¿õ øàòíû ñîíãóóëèéã íýã íàì íü áóëèíãàðòóóëààä ººðòºº àøèãòàéãààð õèé÷èõëýý ãýýä áîñîæ áàðèàä, ìîíãîë÷óóä íýã íýãíýý öààø õàðóóëààä áàéñíàà ñàíàæ áàéãàà áàéõ. Òýãâýë Ìîíãîëä ýäèéí çàñãèéí íî¸ðõîëîî òîãòîî÷èõ ôàêòîð ÿàõ ýñýõýý øèéäýõýä þó áàéâ ãýæ.

Ìàãàäã¿é 7 äóãààð ñàðûí 1-íèé ¿éë õýðýã õýäýí àðâàí æèëèéí äàðàà Ìîíãîëûí íýí øèíý ò¿¿õýíä ýðõ ÷ºëººò òýìöëèéí ñ¿¿ë÷èéí ¿éëäýë ãýæ òýìäýãëýãäýæ ìàãàäã¿é ë áàéõ. Òýð öàãò áèä ìýò íü õºãøèð÷èõñºí, ¿ð à÷äàà “Àé äàà ñàéõàí öàã áàéñàí þì ø¿¿. ͺ㺺 ìóó Åðºíõèéëºã÷ Í.Ýíõáàÿð ãýýä ë äàðãà íàðàà çàä ø¿¿ìæëýýä áàéäàã ýðõòýé áàéëàà” ãýæ ºâºð çóóðàà ÿðüöãààõ âèé äýý. Ýíý áîë áîäèòîé õ¿÷èí ç¿éë ø¿¿. Òèéìýýñ õ¿ññýí ÷, ýñ õ¿ññýí ÷ áèäíèé àìüäàð÷ áóé ÿã ýíý öàã ¿å áèäýíä ìàø õàðèóöëàãûã îíîîæ áàéãàà.

Ýíý íü îéðûí õýäýí æèë àëü õ¿÷èí áàéõ íü õàìààã¿é óëñ òºðèéí õóâüä òîãòâîðòîé, çàëãàìæ ÷àíàðòàé, óëñ îðíûõîî õîæèìûí ºäðèéã áîäîí ýâ íýãäýëèéí öóë áàéæ, ã¸îïîëèòèêèéí óðàí äèïëîìàò ìàíåâð õèéõ áîëîâñîí õ¿÷íèé ñîíãîëòòîé, ìýäýýëýë ñàéòàé áàéõ íü òóéëûí òóéëààñ ÷óõàë áàéíà.

¯íýíäýý “Ìîíãîë òºð” ãýæ ÿðüæ, õýëýõ íü áóðóó. Ýíý áîë õýë ç¿éí áîëîîä ýðõ ç¿éí òàëààñàà ÿìàð íýã ñóáüåêòýä îíîîãäñîí, öàã õóãàöààíû îíîîñîí íýðøèë. Òóõàéëáàë, ýðò ¿åä øèíý óëñ áàéãóóëæ, ã¿ðíèé íýð, öîë, îíû òîîëëûã øèíýýð òîãòîîäîãòîé àäèë ç¿éë.

Èéìýýñ Ìîíãîëûí òºð ãýæ ÿðüæ, õýëýëöýõ íü ç¿éòýé þì. Ó÷èð íü òîîí äîòîð ¿ñýã öîõèæ ÿâíà ãýäýã øèã õàà õàìààã¿é þì ãýíýò ºã¿¿ëæ áóé áèø ø¿¿. Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí ñàéä Ö.Íÿìäîðæ 2000 îíîîñ õîéø õàòóó ÷ ãýñýí ¿ã õýëëýãýýðýý òóõàéí ¿åä öýãöýíäýý îðîõã¿é, çàäãàéðñàí áàéñàí õóóëèéíõíû îð÷èíã öýãöëýõ ÿâöäàà áîëîí õýâëýë ìýäýýëëýýð äàìæóóëæ íèéãìèéã äýãýíä îðóóëàõ àëõàìóóäàà õèéæ áàéõäàà óã õýëëýãèéã ãîë÷ëîí õýðýãëýäýã áàéñàí. Îäîî ÷ ãýñýí õýðýãëýäýã þì áèëýý. Ìàãàäã¿é óðüä íü îëîí õ¿í õýðýãëýäýã áàéñàí áàéæ áîëîõ ÷, íèéòýä íºëººëñºí ãýäýã óòãààðàà óã õ¿íèé ¿éëäýë íü íèéãýìä íºëººëæ, òºðèéí òýðã¿¿äýýñýý ýõëýýä èðãýä õ¿ðòýë “Ìîíãîë òºð” ãýæ õýëöäýã áîëîîä áàéãàà. Ýíý íü ìàíàé Ìîíãîëûí òºðèéí ¿íýëýìæèéã íýìýãä¿¿ëñýí, òºðèéí ¿¿ðýã îðîëöîî, õàðèóöëàãûã òºð ò¿øèã÷äýä áàéíãà ìýäð¿¿ëýõ ñàéí òàëòàé ¿éëäýëèéí èëðýë áîëîîä áàéãàà.

Ãýâ÷ Ìîíãîëûí òºð íü àëü íýã öàã õóãàöààíû áîëîîä ÿìàð íýã õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººëëèéí èëðýë áèø, áàéíãûí òîãòíîñîí, ìºíõºä îðøèõ, õ¿÷èðõýã ã¿ðíèé íýð ãýõ òîì ëîãèêèéí äàãóó õ¿ëýýí àâ÷ õýðýãëýõ íü çîõèñòîé.

ͺ㺺òýéã¿¿ð öàã õóãàöààíû ìàø èõ ýýäðýýòýé ýíý ¿åä ãàäààä îðíû õ¿÷òýé òóëãàëòààñ áóëòàõ, áóëçààðóóëàõ, 纺ëëºõ, ººð÷ëºõ çýðýã õàðèó ¿éëäýë ¿ç¿¿ëæ ÷àäàõ õºçðèéã Ïàðëàìåíòèéí çàñàãëàëòàé áàéãàà ýíý ¿åä äàâóó áîëîìæ áîëãîí àøèãëàõ õýðýãòýé áºãººä çàðèì òîõèîëäîëä äýýð íýðèéã íü äóðäñàí ýðõìèéí õàòóó áàéð ñóóðèàð ä¿ðìèéí õóâèëáàðûã ººðò àøèãòàéãààð øèéäâýðëýõ ãàðöàà íýýõ òàêòèêûã õýðýãëýýñýé ãýæ áîääîã. Ýíý íü õýí íýãýíä òàë òîõîé òàòàæ áóé ç¿éë áèø áºãººä òóõàéí íèéãýìä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí áîäãàëèéí õàòóó øèð¿¿í õýâ øèíæèò ìàø òîäîðõîé îðîëöîîã òóëãàðààä áóé õ¿íä íºõöºë áàéäàëä çºâ àøèãëààñàé ãýñýí àëòåðíàòèâ þì.

Èéìýðõ¿¿ áàéäëààð ë Ìîíãîëûí òºð ¿åýñ ¿å äàìæèí òóñãààð òîãòíîí, àëü íýãýíä óóñ÷èõàëã¿é òóñãààð ÿâæ èðñýí áàéõ àãààä æèíõýíý óòãààðàà òóñãààð òîãòíîëîî 1990-ýýä îíä ýðã¿¿ëýí îëæ àâàõäàà óëñ òºðèéí á¿õ õ¿÷í¿¿ä íýãäýí ìàø çºâ òàêòèê áàðèìòëàñàí áàéäàã. ¯¿íòýé àäèëààð àæèëëàõ ñòðàòåãèéã ìàðòñàí þì øèã ¿éëäýë, ¿éë àæèëëàãàà îéðûí æèëä óäàà äàðàà ÿâàãäààä áàéãàà òóë èéí èëýðõèéëñýí áîëíî.

2009.04.01. 23 öàã 28 ìèíóò

Øàãäàðûí ¯íýíòºãñ

www.unentogs.bblog.mn