Pages

Tuesday, May 13, 2014

Global imbalances, the renminbi, and poor-country growth



Global imbalances, the renminbi, and poor-country growth

Helmut Reisen, 1 November 2010

Discussions on how best to move towards a more balanced world economy have frequently ignored how proposals to redress these imbalances will impact poor countries. Highly publicised global imbalances in the current accounts of the balance of payments – embodied in deepening US current account deficits since the mid-1990s and sizable Chinese foreign exchange reserve accumulation since the early 2000s – have drawn much attention to the question of renminbi misalignment. A rapid appreciation of the renminbi would involve substantial risks not only for China’s growth but also for global and poor-country growth.
Many studies purport to measure the degree of renminbi undervaluation using various theoretical constructs, but most have ignored the exchange-rate implications of the fact that China is still a poor country. The Harrod-Balassa-Samuelson (HBS) effect can be used to explain the real exchange rate by a country’s relative productivity level. Figure 1 shows percentage deviations of the renminbi from the cross-country regression line from 1990 to 2007, using two PPP (purchasing power parity) concepts, based on International Comparison Program (ICP) and Penn World Tables (PWT) data. Regardless from the measure, the degree of implied undervaluation has increased since the early 2000s. Until China loosened its dollar peg in June 2010, there had been a recent accentuation in the degree of undervaluation, largely driven by China’s superior GDP growth.
Figure 1. China: HBS-implied misalignment, 1990 to 2007
Percentage deviation of market rate from PPP rate
Source: Garroway, Hacibedel, Reisen and Turkisch, 2010

Renminbi appreciation and China’s growth

Stellar growth performance in China has been accompanied by a stable path of real exchange rates. Large fluctuations of real effective exchange rates can undermine incentives to invest in non-traditional sectors (Williamson 2000). Figure 2, which relates the PPP estimate of the real exchange rate (US = 1) to the logarithm of the corresponding countries’ per capita GDP, shows a striking association between exchange-rate stability and income convergence. Figure 2 suggests that sustained growth benefits from an exchange rate that is not only competitive but also stable. The smooth real exchange rate path in high-growth China and India contrasts with the experiences of Brazil, Indonesia, and South Africa, where income convergence has been slower over the last two decades.
Figure 2. Individual adjustment paths between 1990 and 2008
Source: Garroway et al. 2010
The Harrod-Balassa-Samuelson framework predicts that the renminbi is bound to appreciate in inflation-adjusted trade-weighted terms as long as China grows faster than the advanced countries. It is hard to forecast the effects of renminbi appreciation on China’s future growth rate. Much will depend on the scale and speed of currency appreciation, the counterfactual growth effects of policy status quo of pegging the renminbi to the US dollar, and whether the real appreciation occurs through nominal appreciation or through positive inflation differentials with trade partners. But development economists should nevertheless be concerned about a potential slowdown triggered by currency appreciation, not least because China has contributed to global growth in general and to poor-country growth in particular in the 2000s
China is still well described by a dualistic framework that assumes a large subsistence agricultural sector containing surplus labour existing side-by-side with a growing and dynamic capitalist, urban tradables sector characterised by rising productivity. In the absence of perfect financial markets, a competitive exchange rate is a powerful policy instrument to incentivise resources (including subsistence labour) to move from low- to high-productivity sectors.

China, the new locomotive for low-income country growth

The effects of China’s growth on other countries may be positive or negative depending on the similarity of their trade patterns. There has been concern among some developing countries (with labour-intensive industries) that China’s growth was having a detrimental effect on their terms of trade, while exporters of oil and industrial metals would benefit in the short term (but might suffer from resource-curse effects over longer periods).
Similar to Levy-Yeyati’s (2009) analysis for emerging countries, Garroway et al. (2010) analyse the impact of China’s growth on a broader group of poor countries. We estimate the relationship between China’s growth rate and those of 122 developing and emerging countries for the period between 1990 and 2009. The 1990s represent a highly volatile period particularly for the emerging and developing economies with several financial crises, while the 2000s can be considered a more tranquil period for the developing countries with enhanced integration of the global economy, a rising profile of China in the world economy (with WTO membership since 2001), and high global liquidity.
My co-authors and I analyse China’s impact on long-run growth of developing economies in a fixed-effects panel that uses real GDP growth rates. Two interaction terms are included as explanatory variables in order to capture the impact of OECD growth and China’s growth in the second period. Developing countries are grouped by exports into oil- and non oil-exporters to explore how the changes in growth association differ across these two groups. This permits us to explore whether China’s rise as the new engine of growth was driven solely by the commodity linkage. Our main findings are:
1. The impact of China’s growth on both the low- and middle-income countries has grown significantly in the 2000s. So a slowdown of one percentage point in China’s annual growth rate would reduce low-income countries growth rates by 0.56 and middle-income growth rates by 0.36 percentage points.
2. The impact of OECD countries has significantly decreased over the same period for the low-income countries, with a coefficient close to zero, while it remained positive (0.3 percentage points) for middle-income countries.
3. The results for the non-oil developing economies show that the China impact is not limited to oil exporting developing countries, it is also a robust finding for non-oil countries. Consequently, China’s strengthening engine role for poor countries does not seem merely driven by the oil-exports channel.
China’s rapid growth and the attendant demand for other countries’ goods have had positive spillover effects to poor countries. Still, higher tradable goods production in China results in lower traded goods production elsewhere in the developing world – entailing a growth cost for these countries. Are these the poor countries, as suggested by Subramanian (2010)? The empirical evidence points to contrary conclusions. The exports of China were mainly concentrated on labour-intensive products in the early 1990s but since then a growing proportion of exports has become more capital- and skill-intensive. Technological upgrading in China has moved China’s price impact from the developing countries to the high-income economies (Robertson and Xu 2010). The real effective exchange rate of the renminbi has exerted no significant pressure on the export prices of low-income countries since the late 1990s (Fu et al. 2010).

Why are these new growth linkages important in the context of renminbi evaluation?

Rodrik (2008) reports panel regressions that suggest that the partial correlation between his index of (log) undervaluation and an economy’s annual growth rate is 0.026 for developing countries in general. A recent IMF study (Berg and Miao 2010) confirms Rodrik’s analysis by producing, with a dataset based on 181 country observations during eleven five-year periods from 1950-54 to 2000-04, empirical evidence that not only are currency overvaluations bad for growth but that undervaluations are also good for developing-country growth.
Moreover, Rodrik (2008) presents evidence that growth in large‚ dual economies such as China and India is especially supported by a competitive exchange rate. In the case of China, his estimate rises to 0.086, a much bigger number that he attributes to the large reservoir of surplus labour and the huge gap in the productivity levels of modern and traditional parts of the economy. This estimate implies that a 10% appreciation would reduce China’s growth by 0.86 percentage points.
By extension, a large Chinese appreciation would also imply a relative currency devaluation in other developing countries. The implied transfer of exportable production from China to other poor countries would mean lower global growth as it represents a transfer to countries that are less efficient to translate currency undervaluation into high growth. To be sure, these concerns ignore adjustment and substitution effects, but they serve to illuminate potentially high adjustment cost that a renminbi appreciation might entail for the world’s poor outside China, an aspect entirely neglected in current macroeconomic policy debates.

References

Berg, A and Y Miao (2010), “The Real Exchange Rate and Growth Revisited: The Washington Consensus Strikes Back?”, IMF Working Paper WP/10/58, International Monetary Fund, Washington DC, March.
Fu, X, R Kaplinsky and J Zhang (2010), “The Impact of China’s Exports on Global Manufactures Prices”, SLPTMD Working Paper Series No. 032 Department of International Development, Oxford University.
Garroway, C, B Hacibedel, H. Reisen and E. Turkisch (2010),"The Renminbi and Poor-Country Growth", OECD Development Centre Working Papers, No. 292.
Levy-Yeyati, E (2009), “On Emerging Markets Decoupling and Growth Convergence”, VoxEU.org, 7 November.
Reisen, H. (2009), “On the Renminbi and Economic Convergence”, VoxEU.org, 17 December.
Robertson, PE and JY Xu (2010), “In China’s Wake: Has Asia Gained from China’s Growth?”, The University of Western Australia, Discussion Paper 10.15.
Rodrik, D (2008), “The Real Exchange Rate and Economic Growth”, Brookings Papers on Economic Activity, Vol. 2.
Subramanian, A (2010), “New PPP-based Estimates of Renminbi Undervaluation and Policy Implications”, VoxEU.org, 16 April.
Williamson, J (2000), “Exchange Rate Regimes for Emerging Markets: Reviving the Intermediate Option”, Policy Analyses in International Economics 60, Peterson Institute for International Economics.

China is not yet number one


China is not yet number one

9 May 2014

Widespread recent reports have trumpeted: “China to overtake US as top economic power this year.” The claim is basically wrong. The US remains the world’s largest economic power by a substantial margin.
The story was based on the 29 April release of a report from the International Comparison Program (ICP) project of the World Bank (World Bank 2014). The work of the ICP is extremely valuable. I await eagerly their latest estimates every six years or so and I use them, including to look at China (Frankel 2006, 2010). (Before 2005, the data collection exercise used to appear in the Penn World Tables.)
The ICP numbers compare countries’ GDPs using PPP rates, rather than actual exchange rates. This is the right thing to do if you are interested in individual living standards. It is the wrong thing to do if you are interested in measuring a country’s weight in the global economy, I would argue. When thinking about a country’s size in the world economy, it’s how much the yuan can buy on world markets that is of interest. PPP tells you how many haircuts and other local goods it can buy in China.
The bottom line for China is that it has a ways to go before it surpasses the US by either criterion – income of the average Chinese (correctly measured with PPP rates), or aggregate size of the Chinese economy (GDP correctly measured at actual exchange rates). This in no respect detracts from the country’s impressive growth record, which at about 10% per annum for three decades constitutes a historical miracle (Prasad 2009).
At current exchange rates, the American economy is still almost double China’s – 83% bigger to be precise. But the day is not far off. If the Chinese real growth rate continues to exceed US growth by 5% per annum and the yuan appreciates at 3% a year in real terms (inflation is higher there), then China will pass the US by 2021 – soon, but not imminent.

Use and misuse of PPP adjustments

The PPP-versus-exchange rate issue is familiar to international economists. This annoying but unavoidable technical problem arises because China’s output is measured in its currency, the yuan, while US income is measured in dollars. How should you translate the numbers so that they are comparable? The obvious solution is to use the contemporaneous exchange rate (multiply China’s yuan-measured GDP by the dollar-per-yuan exchange rate, so that is expressed in dollars).
Someone then points out, however, that if you want to measure the standard of living of Chinese citizens, you have to take into account that many goods and services are cheaper there. A yuan goes further if it is spent in China than if it is spent abroad. Some internationally traded goods have similar prices. T-shirts are virtually as cheap in the United States as in China, in part because we can buy them from there. (Oil is almost as cheap in China as abroad, because it can import it.) But haircuts – a service that cannot readily be traded internationally – are much cheaper in China than in the US. For this reason, if you want to compare income per capita across countries, you need to measure local purchasing power, as the ICP does.
Figure 1. World GDP shares, based on actual exchange rates and ICP rates (estimated cost of living), both converted to dollars

Proper uses of PPP

The PPP measure is useful for many purposes, like knowing which governments have been successful at raising their citizens’ standard of living. A second application is estimating whether the country’s currency is ‘undervalued’, controlling for its productivity (Cheung 2012, Cheung et al. 2010, Subramanian 2010). A third is judging whether it is reasonable to expect that they have the means to start cutting pollution. The turning point for sulphur dioxide in international data has been estimated at roughly $10,000 per capita in today’s dollars (Frankel and Rose 2005). China is now there.
Looking at income per capita, China is still a relatively poor country, even by the PPP measure and even though it has come very far in a short time (Pethokoukis 2014). Its income per capita is now about the same as Albania’s, in the middle of the distribution of 199 countries (99th).
But Albania doesn’t often get headlines. Why are we so much more interested in China? Partly because it is such a dynamic economy, but not just that. China has the world’s largest population. When you multiply a medium income per capita by a billion ‘capita’, you get a large number. The combination of a very large population and a medium income gives it economic power, and also political power.
Why do we consider the United States the incumbent number 1 power? Partly because it is rich, but not just that. If income per capita were the criterion, then Monaco, Qatar, Luxembourg, Brunei, Liechtenstein, Kuwait, Norway, and Singapore would all rank ahead of the US.
For the purposes of that comparison, it does not much matter whether you use actual exchange rates to make the comparison or PPP rates. Relative rankings for income per capita don’t depend on this technical choice as much as rankings of size do. The reason is that the PPP rates are highly correlated with income per capita, the phenomenon known as the Balassa-Samuelson relationship (Balassa 1964, Samuelson 1964).
If you are choosing which country to be a citizen of, you might want to consider one of these richest countries. But we don’t consider Monaco, Brunei and Liechtenstein to be among the world’s ‘leading economic powers’, because they are so small. What makes the US the number one economic power is the combination of having one of the highest populations together with having one of the higher levels of income per capita (The Economist 2014).

Misuse of PPP

So there is a widespread fascination with the question how China’s economic size or power compares to America’s, and especially whether the challenger has now displaced the reigning champ as number one (Subramanian 2011a). It seems to me that PPP rates are not the best ones for making this comparison. Why?
When we talk about size or power we are talking about such questions as the following:
  • From the viewpoint of multinational corporations, how big is the Chinese market?
  • From the standpoint of global financial markets, will the RMB challenge the dollar as an international currency? (Frankel 2012, Subramanian 2011b.)
  • From the viewpoint of the IMF and other multilateral agencies, how much money can China contribute and how much voting power should it get in return (Frankel 2014)?
  • From the viewpoint of countries with rival claims in the South China Sea, how many ships can its military buy?
For these questions, and most others where the issue is total economic heft, you want to use GDP evaluated at current exchange rates.
It is sometimes objected that using the current exchange rate subjects the comparison to the substantial fluctuations that exchange rates often exhibit. This is true. But the large measurement errors in the PPP adjustment are considerably worse. There is a good case for using a five-year average of the exchange rate instead of the exchange rate in one particular year. It doesn’t make much difference for the US–China comparison during this period. But even when exchange-rate fluctuations seem large, the difference is relatively small compared to the other statistical issues at stake here.
Authors' note: A shorter op-ed version of this article appeared at Project Syndicate. Comments can be posted there.

References

Balassa, Bela (1964), “The Purchasing-Power Parity Doctrine: A Reappraisal”, Journal of Political Economy, 72(6): 584–596.
Cheung, Yin-Wong (2012), “Exchange rate misalignment: The case of the Chinese Renminbi”, CESifo Working Paper: Monetary Policy and International Finance 3797.
Cheung, Yin-Wong Cheung, Menzie D Chinn, and Eiji Fujii (2010), “Measuring Misalignment: Latest Estimates for the Chinese Yuan”, in Simon Evenett (ed.), The US-Sino Currency Dispute: New Insights from Economics, Politics and Law, VoxEU, April.
The Economist (2014), “Measuring GDP: The dragon takes wing”,  3 May.
Frankel, Jeffrey (2006), “On the Yuan: The Choice between Adjustment under a Fixed Exchange Rate and Adjustment under a Flexible Rate”, CESifo Economic Studies, 52(2): 246–275.
Frankel, Jeffrey (2010), “On the Yuan: The Choice between Adjustment under a Fixed Exchange Rate and Adjustment under a Flexible Rate”, in Simon Evenett (ed.), The US-Sino Currency Dispute: New Insights from Economics, Politics and Law, VoxEU, April: 51–60.
Frankel, Jeffrey (2012), “Internationalization of the RMB and Historical Precedents”, Journal of Economic Integration, 27: 329–365.
Frankel, Jeffrey (2014), “IMF reform and isolationism in the US Congress”, East Asia Forum, 29 January.
Frankel, Jeffrey and Rose, Andrew (2005), “Is Trade Good or Bad for the Environment? Sorting Out the Causality”, Review of Economics and Statistics, 87(1).
Pethokoukis, James (2014), “Sorry, China, the US is still the world’s leading economic power”, AEIdeas, 30 April.
Prasad, Eswar S (2009), “Is the Chinese growth miracle built to last?”, China Economic Review, 20(1): 103–123.
Samuelson, Paul A (1964), “Theoretical Notes on Trade Problems”, Review of Economics and Statistics, 46(2): 145–154.
Subramanian, Arvind (2010), “New PPP-Based Estimates of Renminbi Undervaluation and Policy Implications”, Peterson Institute for International Economics Policy Brief 10-8.
Subramanian, Arvind (2011a), Eclipse: Living in the Shadow of China’s Economic Dominance, Peterson Institute for International Economics.
Subramanian, Arvind (2011b), “Renminbi Rules: The Conditional Imminence of the Reserve Currency Transition”, Peterson Institute for International Economics Working Paper 11-14.
World Bank (2014), “2011 International Comparison Program Summary Results Release Compares the Real Size of the World Economies”, Press release, 29 April.

Monday, May 12, 2014

Оросын хувь заяаг өөрчилсөн Халимаг-Монгол Генерал, Удирдагчид


 Оросын хувь заяаг өөрчилсөн Халимаг-Монгол Генерал, Удирдагчид

 

Халимаг


Оросын эзэнт улсад 1917 онд эцгийн талаас Халимаг-Монгол цуст В.И.Ленин Октябрийн хувьсгалыг удирдан засгийн эрхэнд гарахад түүнийг бас нэгэн цэвэр цуст-Халимаг генерал эсэргүүцэн босов. Энэ бол Оросын түр засгийн газрын Батлан хамгаалахын сайд асан генерал Л.Г.Корнилов буюу халимаг нэр нь Лавгаа /Лхагва/ Гилжирович Дэлдэнов гэгч эр байлаа.
  Астарханы Халимаг язгууртаны хүү Ленин
Дэлдэн овогтой Гилжирийн Лавгаа гэгч генерал оросын цагаан армийг үүсгэн байгуулж, улаан оросын эсрэг тэмцлийг удирдсан бөгөөд түүний удирдлага дороос Деникин, Колчак, Врангель зэрэг хожмын цагаантны жанжнууд тодрон гарчээ.
 
Л.Г.Корнилов буюу Л.Г.Дэлдэнов гэгч энэ халимаг генералыг дэмжсэн үй олон халимагууд 1918 онд Европ руу амь дүйж зугатан гарцгаасан юм. Энэ явдлаас үүдэн 1918 оноос 1958 оны хооронд 40 гаруй жилийн хугацаанд халимагууд оросуудад ад үзэгдэн үндэс угсаагаараа доромжлогдон олон мянгаараа хядуулах болсон юм.
 
 
Гэхдээ хаант Оросын үеэс ч халимагуудад харгис бодлого ил далдаар явуулж иржээ.1913 онд Оросын эзэн хаан II Николай хэлэхдээ
 
-Монголчууд Орос орны судас болсон Ижил мөрний хөвөөг эзэгнэн амьдарч байна. Ижил мөрний татаруудаас болгоомжлох нь зүйтэй боловч тэднээс илүү их гамшиг тарьж, аюул учруулж мэдэх нь жинхэнэ монголчууд байгаа билээ. Энэ бол халимагууд. Тиймээс тэднийг олон болгож болохгүй. Эрчүүдийг нь энд тэндхийн дайнд явуулж, хүн ардынх нь тоо хэмжээг тогтмол цөөрүүлж байх хэрэгтэй гэж байжээ. 
 
1923 оны 4 дүгээр сарын 23-нд болсон Оросын коммунист намын их хурлын салбар хуралдаанд И.В.Сталин:
-Украйнд явуулж байсан бидний алдаатай бодлогоос дутахгүй харин ч илүү их алдаа, хохиролтой байж мэдэх бодлого бол Төвдтэй шашин соёлын холбоотой бөгөөд харин Монголтой бүр үндэс угсааны холбоотой болох халимагуудад тайван хандаж байгаа явдал юм.
 
Тэд мөн л монголчууд учраас санаа амар тайван байж болохгүй хэмээн ил тодоор шууд онцлон хэлж байжээ. Энэ үед Зөвлөлт Орос улсад 186 мянган халимаг оршин сууж байсан бол Европ руу халимагийн 37 мянган сэхээтэн, лам нар, цэргийн голдуу хүмүүс цагаантнуудын хамт дүрвэн гарчээ.
 
Тэгвэл тэр үед уугуул эх орондоо амьдарч байсан монголчууд 600 мянга орчим байсан бол мэдэгдэж байгаа тоон үзүүлэлтээр халимагууд 223 мянган хүн амтай байсан бөгөөд хэрвээ Орос оронд өрнөсөн иргэний дайн, Октябрийн хувьсгал, дэлхийн I дайнд олноор амь үрэгдсэн хүмүүсийнх нь тоог нэмбэл халимагуудын тоо бараг 250 мянга гаруй байжээ.
 
Энэ бол тухайн үеийн Монгол улсын хүн амын бараг 40 хувьтай тэнцэх тоон үзүүлэлт болой. Төдөлгүй 1927 оны 3 дугаар сард Бүх Оросын ажилчны Анхдугаар зөвлөлгөөний шийдвэрээр Алс Дорнод, Сибирь, Хойд туйл, Карелийн хойг руу 20 мянган халимагуудыг хүчээр нүүлгэн цөлжээ.
Цөлөгдсөн хүмүүс гол төлөв Чингис хааны алтан ургийнхан, тэрчлэн лам нар, чинээлэг ардууд байлаа. Монгол Улсад 1932 онд лам нарын эсэргүүцлийн хөдөлгөөн өрнөхөөс 2 жилийн өмнө 1930 онд Халимагт лам нарын бослого гарчээ.
 
1930 онд Батмижид, Раашдондог тэргүүтэй халимаг лам нараар удирдуулсан Нарангэрэл хэмээх нууц бүлгэм үүсч Оросын эрхшээлээс гарч тусгаар тогтносон Баруун Монгол хэмээх улс байгуулахаар шийдсэн байна.
  Первопоходники у могилы ген. Корнилова
Тэд 1930 оны 3 дугаар сарын 22-нд үйл ажиллагаагаа ил тод болгон Тусгаар тогтносон Бүгд Найрамдах Ойрад-Халимаг улс байгуулснаа тунхаглан зарлаад тус улс нь дэлхийн бүх монголчуудын дотроос хамгийн баруун зүг Европ тивд багтдаг учир шинэ байгуулагдсан улсын нэрийг Баруун Монгол хэмээн нэрлэх талаар ард түмний дунд санал асуулга явуулсан ажээ.
Халимагууд тусгаар улс болохоор тунхаглан зарласныг сонссон Зөвлөлтийн удирдагчид цэргийн хүч яаралтай илгээв. Сталинград, Астрахань, Ростовоос Зөвлөлтийн 7 мянган цэргийг Халимаг руу илгээж, тусгаар тогтнох хүсэлтэй халимагуудыг буудан хороож байв.
1930 оны хавраас эхэлсэн тэр үйл явдал намар хүртэл өрнөсний дотор Халимагийн Бага Дөрвөдийн аймагт 200 орчим хүнтэй халимагийн багахан хүч Зөвлөлтийн 1700 гаруй цэргийн хүчийг бут цохижээ.
Гол төлөв лам, сэхээтнүүд зонхилж байсан Халимагийн тэрхүү багахан хүчийг устгахаар оросууд 4 мянган хүнтэй моторжуулсан цэргийн анги нэгтгэлийг илгээж 2 долоо хоног бүслэн байлдсаны эцэст устгаж хороосон байна.
Халимагуудыг үндэсний үзэлтнүүд, нармай монголыг байгуулахыг санаархагчид, Зөвлөлт засгийг эсэргүүцэгчид, ардын дайснууд хэмээх олон янзын шалтгаанаар яллан хэлмэгдүүлэн хороож эхэлжээ.
1931 онд Халимагийн Чойрын гүн ухааны дацанг галдан шатааж тэнд номын үйл хэрэг эрхэлж байсан Бүх халимагийн бурхны шашны тэргүүн Лувсаншарав хамба, Тэвхэн лам, Огжаан гарма нарыг шууд буудан хороосон байна.
Мөн тэр жилдээ "Нарны суварга" хэмээх нэртэй лам нарын хувьсгалын эсэргүү байгууллагыг илчлэв хэмээх нэрийн дор үй олон лам нарыг хилсээр баривчилж ихэнхийг нь цаазлан хороожээ.
1939 онд Зөвлөлт Бүгд Найрамдах Автономит Халимаг улсад 220689 халимаг хүн аж төрж байсан бөгөөд тэдний 45,6 хувь нь хөдөлмөрийн насны хүмүүс байжээ. Тэднийг Халимагийн өргөн талд Зөвлөлтийн Улаан коммунизмийн наран дор аж төрж байгаа хэмээн тэр үеийн түүхэнд бичсэн байна.
Тийнхүү халимагууд Зөвлөлтийн наран дор амьдарч байтал 1941 оны 6 дугаар сарын 22-нд Герман улс ЗХУ-д дайран довтлов. Ердөө 2 cap ч болоогүй байхад буюу 1941 оны 8 дугаар сарын 10 гэхэд 22 мянган халимаг эрчүүдийг цэрэгт дайчлан галын шугам руу илгээсэн ажээ.
Германы армийн генерал бөгөөд фельдмаршал Паулюсын цэргүүд 1942 оны зун амжилттай давшсаар Харьков, Крымийг эзлэн аваад удаагүй байтал тэдэн дээр Зөвлөлтийн талаас морьт дивизийнхэн очиж нэгдэв.
Энэ бол хожмоо 110 дугаар тусгай дивиз буюу халимагийн морьт цэргүүд байлаа. Германчуудад очиж нэгдсэн тэдгээр халимаг эрчүүд Оросын дарлалаас чөлөөлөгдөх хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлэн өөрсдийнхөө хас тэмдэг бүхий хөх тугаа үзүүлсэн ажээ.
Ингээд зогсохгүй Халимагийн нутаг дэвсгэрийг оросуудаас яаралтай чөлөөлөх, тэнд амьдарч буй халимагийн ард түмнийг алж хөнөөхгүй, айлгаж зовоохгүй байх, бас тэдэнд маш яаралтай хүнсний тусламж үзүүлэх шаардлагатай байгаа зэрэг олон асуудлаар германчуудтай харилцан ярилцаж тохиролцоонд хүрсэн байна.
Төдөлгүй хэд хоногийн дараа 1941 оны 8 сарын 12-нд герман, халимагийн хамтарсан хүч Халимагийн нийслэл Элстэй хотыг эзлэн авч чаджээ. Халимагийн нийслэл Элстэйг халимаг цэргийн хамтаар эзлэн авсны дараагаар тусгай ажиллагаа явуулсан байна.
Энэ ажиллагааг Германы СС-ын Лео Фон Дер Рекк болон гаупштурмфюрер Роль Маурер нартай Долгион Шонхоров, Цэрэн Хожгоров зэрэг халимаг эрчүүд гардан явуулжээ.
Дээрх ажиллагаа нь шинээр Халимагийн Түр Засгийн газрыг эмхлэн байгуулах, халимагийн ард түмнийг хэлмэгдүүлэн зовоож байсан Оросын коммунистууд болон еврей нарыг олж устгахад чиглэгдсэн бөгөөд Элстэй хотод нийт 800 гаруй орос коммунистуудыг нэг өдрийн дотор баривчлан устгажээ.
Хамтралд мал хөрөнгөө хураалгасан халимаг малчдад мал олгох, хот суурингуудад сүм дуган ба халимаг хэл дээрх сургуулиуд нээх, мөн аж ахуйг сэргээн босгох ажил энэ үед амжилттай хэрэгжив. Түүчлэн германчуудад туслах морин цэргийн зуутууд байгуулагдаж түүнд халимаг эрчүүд сайн дураар олноор орох болжээ.
Тус бүр нь 150 хүний бүрэлдэхүүнтэй байх журамтай байсан эдгээр зуутуудад халимаг эрчүүд тийнхүү олноор элсэн орох болсноос үүдэж зарим нь бүр 500 хүний бүрэлдэхүүнтэй болон өргөжиж байв. Иймэрхүү 25 зуут байгуулагдаж сүүлдээ халимагийн сайн дурын морин цэргийн корпус болон өргөжсөн гэдэг.
Халимагийн сайн дурын морин цэргийн корпус байгуулагдсанаар Германы армид Умард Кавказ, Өмнөд Оросын нутаг дэвсгэрийг богино хугацаанд эзлэн авах, тэрчлэн Сталинградад тулж очиход маш дөхөм болсон байна.
Тийнхүү халимагийн ард түмэн Оросын коммунизмын наран дор тарчлахаа байж харин Германы III Рейхын дор амьдран жаргана гэж төсөөлж байсан ч энэ нь санаснаар болсонгүй.
1943 онд Зөвлөлтийн цэргүүд германы 6 дугаар армийг Сталинградад бүслэн устгаж цэргийн ихэнхийг үй олноор нь олзлон авсны дараагаас фронтын байдал өөрчлөгдөв. Германчууд бут цохигдон өрнө зүг буруулан ухарснаар оросууд Халимагийн нутагт орж ирээд л хэлмэгдүүлэл, яргаллыг хэмжээ хязгааргүй үйлдэх болов.
1943 оны 8 дугаар сарын 21-нд Германаас чөлөөлөгдсөн халимагийн асуудал гэсэн сэдвээр Зөвлөлтийн эрх баригчид маш нууц төлөвлөгөөг хэлэлцэж зөвлөлдсөн бөгөөд 1943 оны 12 дугаар сарын 27-нд ЗХУ-ын Дээд Зөвлөлийн тэргүүлэгчдийн тусгай тогтоолыг батлан гаргажээ.
Уг тогтоолд зааснаар Автономит Халимаг улсыг татан буулгаж, Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Холбоот Орос улсын бүрэлдэхүүнд багтах Астрахань мужид нэгтгэх, түүнчлэн тухайн нутаг дэвсгэрт аж төрж байгаа бүх халимаг хүмүүсийг хөгшин залуу, хүүхэд эмэгтэйчүүд гэлтгүй бүгдийг нь орон гэрээс нь баривчлан хүчээр гаргах, Сибирь, Хойд туйлын хүйтэн нутагт цөлөх, хүнд хөдөлмөрт албадан ажиллуулахаар шийдвэрлэжээ.
Энэхүү тогтоол ёсоор Зөвлөлтийн Аюулаас Хамгаалахын хошууч генерал Маккеевын удирдлаган дор Зөвлөлтийн дотоодын цэргийн залхаан цээрлүүлэх анги нэгтгэлүүдийг Халимаг руу илгээв.
1943 оны 12 дугаар сарын 28-нд үүрээр хот суурин хийгээд хөдөө нутгийн малчин өрх айл бүрийн гадна сайтар зэвсэглэсэн орос офицер, цэргүүд хэдийнээ ирж зогсоод үүд хаалгыг нь нүдэн сандаргаж байлаа.
Ингээд бидний монголчуудын нэгэн хэсэг халимаг ахан дүүсийг улаан оросууд үй олноор хядаж үлдсэнийг нь харийн хүйтэн нутагт хүчээр цөлж эхэлжээ. Халимагуудыг мал ачдаг галт тэрэгний цуваанд хүчээр чихэж өлсгөлөн, хүйтэн, агааргүйдэлд оруулан хөнөөж эхэлсэн юм. Энэ тухай ийм нэгэн гунигт дуу тэр үед зохиогдсон: 
Декабрь сарын хорин найманд 
Дэгтэй халимагуудыг нүүлгэв ээ 
Дэгтэй халимагуудыг нүүлгэв чиг 
Дээдэстээ залбираад гарав аа 
Хүйтэн Сибирийн замдаа 
Хөлдөөд хөхрөөд одов оо 
Хөөрхий халимагууд минь 
Хөөрхий халимагууд минь 
Мандаад наран гарлаа 
Манийгаа туугаад одлоо 
Манийгаа зовоосон 
Сталинг Махчин нохой идтүгэй 
Хүйтэн Сибирийн замдаа 
Хөлдөөд хөхрөөд одов оо 
Хөөрхий халимагууд минь 
Хөөрхий халимагууд минь


Сталинградад тулалдсан ойрад монгол генерал

 1943 онд халимагуудыг Сталины заавраар фронтоос татаж Сибирьт цөлөхөд үлдэж хоцорсон цөөхөн халимаг дайчдын нэг нь Ока Городовиков юм. Дон мөрний жирийн халимаг айлын хүү тэрээр дэлхийн хоёр ч дайны дарийн утаа үнэрлэжээ.  Дэлхийн нэгдүгээр дайнд хаант Оросын армид унтер офицер цолтой тулалдсан байна.  

1941 онд О.Городовиков нь баруун хойд фронтын 8 дугаар армийн командлагч байв

Мөн Сталинградын тулалдааны үед дайсны ар талд морин цэргийн ажиллагаа зохион байгуулсан юм.

    Хурандаа генерал Ока Городовиковыг 1958 онд ЗХУ-ын баатар цолоор шагнажээ. Тэрээр 1960 онд нас эцэслэсэн байна. Ойрад монгол энэ баатрын хөшөө Элстэй хотод сүндэрлэж, Халимагийн нэг хотыг түүний нэрээр нэрлэжээ. Оросын Липецк, Доны Ростов, Украины Хмельницкий, Мариуполь хотуудад түүний нэрэмжит гудамж бий.



 6887efd0cd58
 Gorodovikov_OI (1)


 

Sunday, May 11, 2014

Тува - Урианхайчуудын Монгол Улсад дагаар орох өргөх бичиг


Тува - Урианхайчуудын Монгол Улсад дагаар орох өргөх бичиг 


Сайн ноён аймгийн өөлд бэйсийн хошууны харьяат Хэмчигийн урианхай нарт Оросын цагаан хаанаас өгсөн тамгыг тэд тухайн цагт нь Богдын засагт тушааж орхисон нь эдүгээ Монгол улсын үндэсний төв архивт хадгалагдаж байдаг.
Монгол улсын Гадаад харилцааны төв архив
Х№62, хн.14, н.1
Бүгд найрамдах Тагна Тивагийн ардын засгийн зөвлөлийн газрын бичиг. Бүгд найрамдах Монгол улсын ардын засгийн гадаад яамнаа өргөн илгээв. явуулах учир, эдүгээ Хэмчиг голын хоёр хошуу, Их Хэм голын хошууны тэргүүлэгчид ба албан эрхлэгчдийн газраас мэдүүлээр ирсэн 191, 165, 315 тоот тус тус бичигт, гуйн мэдүүлэхийн учир, эдүгээ манай олон хэсэг намын ардуудаас улиглан мэдүүлцгээсэн газарт, өчүүхэн хүмүүс үүний урьд язгуур үндсэн ба шашин суртлын холбогдлыг бодож Бүгд найрамдах Монгол улсын лугаа нийлж эрх чөлөөгөө хөгжүүлэн олж эдлэхийг гуйж уламжлан зохих газруудад бичиг мэдүүлсэн тухайд Зөвлөлийн засагт нийгэм журамт бүгд найрамдах Холбоот улсын ба Бүгд найрамдах Монгол улсын засгийн газраас гаргасан бүрэн эрх барих төлөөлөгч сайд Дабчиян(Давтян), Магсаржав нараас уг хэргийг хойшлуулан дараа олны ашиг тусд тохируулан, хоёр засгийн газар зөвлөлдөн тогтоомуй хэмээснийг дагаж, өөр өөрийн ажил амьдрал ба тус засгийн газрын хэрэг явдалд санаа талбиж нам гүм суун, бие сэтгэл амаржсан боловч манай тива ард болвоос угаас хүн цөөн, эрдэм чадалтай хүнгүй, эд малаар гачиг ядмаг учирт тусгаар улсын хэргийг явуулахад алин бүр огт хүрэлцэхгүй зүйл зүйлийн гачигдал учир маш үлэмжид олны эрх чөлөөний явдлыг хөгжүүлэх хүчин хэрхэвч үгүй ану байдалд илэрхий. 
Үүнд мөхийж хянаваас язгуураас нэгэн хамт аж төрөн идээшил олж явсан бидний нэгэн угсааны Монгол улс сайх эзэрхэгийг халах ардын эрх олны тусыг сайнаар хөгжүүлэн чадаж буй бөгөөд бидний монгол угсаатныг нэгтгэх аваас аливаа боловсон улс өөр өөрийн үндсэн холбоог нэгтгэж тус тус эрх чөлөөгөө эдлэж бүхий байдалд бас ч нийлэлцэх боловуу хэмээхээс гадна Монгол улс манай Тива боловч бүгдээр гуравдугаар интернационалын ачийг шүтэж эв хамтын журмыг баримтлах учираа Зөвлөлийн засагт нийгэм журамт бүгд найрамдах Холбоот улсын тусласныг ямагт сүслэх бөлгөө.
Үүний урьд мэдүүлэх тухай хэдий самууны цаг тохиолдсон хэмээвч бидний уг зорилт хөлбөрөлтгүй туйлын үнэн билээ. иймийн тул үүнийг зохих газруудад нэвтэлгэн явуулж гэгээн засгуудын нигүүлсэхүй өршөөлийг хүртээж Монгол улсын лугаа нэгтгэж, ард түмний тус ашгийг газар орны байдал чадалд нийлүүлэн тогтоолгож, дотоодын хэрэг явдлыг өөрсдөө эрхлэн мэдэх эрх чөлөө эдлэхийг хүсцгээмой хэмээн мэдүүлсэн үүнд эдний ард түмний илэрхийлэн гаргасан үнэн зорилтыг ятгаж үл болохын дээр учрыг гаргаж олдвоос Тагна Тивагийн ардын засгийн газар, ард намын төв хорооноо өргөн мэдүүлээд гуйх нь, байцаан толилж уламжлан зохих газруудад нэвтэвлгэн явуулж, гүйцэтгэн шийтгүүлэхийг гуйсугай. 
Үүнийг нэгэнтэйгүүр СэСэСэРи улсын засгийн газраас гаргасан Тагна Тивагийн газраа суугаа консул сайд Чижиебтэнд мэдэгдэн явуулахаас гадна, эл хэргийг үүний урьд Бүгд найрамдах Монголын засгийн газраа удаа дараа мэдүүлсэн явдлыг хамтаар гаргаж үүний тул өргөв хэмээн тусбүр олон хүний нэр зурж мэдүүлэн хүргээр иржээ. 
Эл Хэмчиг, Их Хэм гурван хошууны олон ард Монгол улсын лугаа нэгдэх явдлыг тус тус нэгэн адил мэдүүлсэн хэргийг эн он арван хоёр сарын арван долоон бөгөөд европын хоёр сарын арваны өдрөө Ард намын төв хорооны гишүүд хуралдсан гучдугаар хурлын долоон зүйлд Засгийн газрын лугаа хамт нийлэн хэлэлцээд энэ нь Тагна Тивагийн бүх ардын үнэн санаа чухам бүрдээгүй хэмээвч эл гурван хошууны олон ардын илэрхийлэн гаргасан үнэн санаа лавтайяа мөн болох дээр үүний урьд хоёр улсын засгийн газрын бүрэн эрх барих төлөөлөгчдөөс хоёр засгийн газар олон ардын үнэн санаа лугаа тохируулан дараагаар Тагна Тивагийн хэтийн хэргийг тогтоон шийтгэхээр зарласан зүйл буй учираа саатуулан боогдуулах газаргүй дараа зохих газруудад дахин нэвтрүүлэн явуулж, ард түмний санал зорилт ашиг тусыг газар орны байдал чадалд нийлүүлэн хувьсгалын хүчнийг зузаатган хөгжүүлэхийг эрхлүүлж, эрх чөлөө эдлүүлэх явдлыг заалхийлэн тогтоолгохыг гуйн явуулахаас гадна, Хэмчиг, Их Хэм гурван хошууны эрх баригчдад эл хэргийг зохих газрууд тогтоохын янар аливаа албан зүйлийг шулуун шударга явуулж, ажил амьдралыг сайжруулан нам гүм хүлээлгэх зэргийг ухуулан хойш тушаах ба нэгэнтээгүүр засгийн газраас эл хэргийг зохих газраа нэвтрүүлэн гүйцэтгэвээс зохимой хэмээн хэлэлцэн тогтов, хэмээжээ. 
Иймийн тул үүнийг олдвоос СэСэСэРи улсын Тагна Тивагийн газар суугаа консул Чижиеб, Бүгд найрамдах Монгол улсын ардын засгийн гадаад яамнаа тусбүр өргөн явуулаад гуйх нь дээр дурдсан эл хэргийг байцаан толилж, зохих газар лугаа нэвтрүүлэн хэлэлцэн гүйцэтгүүлж заан тогтоолгож даруйхнаа хариу ирүүлж дагаж явуулах ажааму. Үүний тул өргөн илгээв.

Бүгд найрамдах Тагна Тивагийн ардын засгийн дөрөвдүгээр он арван хоёр (аргын улирлын хоёр) сарын хорин дөрвөн (арван долоон).
Дугаар 170. 

Ерөнхий яамны тэргүүн сайд, гадаад яамны хамаарсан сайд Ориг.
Дотоод яамны сайд Сосорбарам
Сангийн яамны сайд Ямбилшарав
Шүүх таслах яамны сайд Дарамбазар
Нарийн бичгийн дарга Сандагсүрэн, Ядам, Түмэннаст, Бадам. 

хэмээгээд Тагна Тивагийн ардын засгийн бүгд хэргийг захирах сайдын тамга гэсэн үсэгтэй тамга дарж баталгаажуулжээ





Embedded image permalink


 Тува буюу Урианхайн Амбын ноён Гомбодорж вантан гэр бүлийн хамт 1903он  

 Embedded image permalink


 Министр обороны РФ, Монгольский Сын Сергей Шойгу объезжает пешие парадные расчеты



 
 Монгол аавтай Шойгу Оросын цэргийн парадыг хүлээж авахад бэлэн боллоо
Embedded image permalink  












 
 


С.Шойгу-гийн аав Кужугет Серээвич Шойгу нь Тувад зоотехникч хийдэг байсан. Монголын Увс аймгийн хөгшчүүлтэй сайн найз байсан гэдэг. Урианхай хүн юм билээ. одоо ч Тувадаа бгаа гэсэн. Чадан буюу Цагаан цэвэр Урианхай хүн. нарийн ярьвал Урианхайн захирагч Амбын ноёны үр сад юм билээ.
 
 
Энд хэлэх гэсэн санаа бол Тувачууд эртнээс нааш, одоо ч гэсэн өөрсдийгөө Монгол угсаатан, нэгэн угсаа гарал, язгуур үндэс нэг гэж хэлдэг юм шүү.