ҮХЭР МОНГОЛ

ҮХЭР МОНГОЛ

2010.09.30

“Би ерөнхийлөгч болно”

Монголын бүх хүн хар нялхаасаа л бүгд дарга болохыг мөрөөддөг. Тэдний тодорхой хэсэг нь ямар нэг байдлаар том, жижиг “дарга” болдог оо. Дийлэнх хэсэг нь нялхаасаа өвгөрч хөгшрөх хүртлээ л “тэр” том мөрөөдөлтэйгөө бодит орчинд бус амьдарсаар дуусах нь бий.

/Үхэр бол өнө эртнээс манай Монгол эртний нүүдэлчдийн шүтээн амьтан байсаар ирсэн ариун сайхан бүхнийг билэгддэг ба "Үхэр" Монгол гэх нэршилийг доромжлол гэж хүлээн авахгүй байхыг уншигч ахай танаас хүсье./

Нэгэн удаа гадаад хэлний багш маань биднээс “Мөрөөдөл чинь юу вэ?” гэж асууж байсныг санаж байна. Тэгэхэд бусад орны оюутнууд маш баян хүн, алдартай дуучин, их сургуулийн профессор, айлын сай
н эзэгтэй, нэртэй энэ тэр дуучинтай уулзаж гар барьж үзэх, сайн ресторан нээх зэрэг ийм, тийм гээд маш бодитой зүйлүүдийг мөрөөдөхдөө хүртэл төлөвлөж байгаагаа хэлж байлаа. Гэтэл манай нутаг нэгтэн маань гэнэт “БИ ЕРӨНХИЙЛӨГЧ БОЛНО” гэсэн юмдаг. Тэр үед багш маань хэсэг бодолхийлснээ би олон жилийн давтамжтай ч монгол 5 дахь оюутнаас ийм үг сонсож байна. Яагаад заавал та нар эр, эм, залуу, хөгшингүй ийм адилхан боддог байнаа гэж билээ.

Үнэндээ яагаад монгол хүмүүс ийм байдаг юм бол? Яахав эр хүний дотор эмээлтэй, хазаартай морь багтдаг. Эм хүний дотор эмээл, хазаартай морь нь эзэнтэйгээ багтдаг гэж ер нь малтайгаа хамаатуулж бүх зүйлээ бид хэлэлцдэг л дээ. Угаасаа нүүдэлчин сэтгэхүйтэй, ганц нэг гэрээрээ нүүдэллэн байгалийн хүчин зүйлийн өмнө улаан нүүрээрээ ганцаар тулахаас өөр гарцгүй явж ирсэн өвөг дээдсийн маань сэтгэхүйн өвлөл нөлөөлдөг байж болох юм аа. Гэхдээ л онол, арга зүйн үндэслэл муутай, арга ядсан гаргалгаа.

Тэгээд ч ийм сэтгэлгээний гачааллыг үе үеийн оюуны чадвартангууд маань анзаарч нэн тэргүүнд өөрчлөх зорилт үе үе тавин ажиллаж ирсэн байдаг юм билээ түүхээс анзаарч байхад.

Тухайлбал ойрын жишээ гэвэл социализмын дундаас төгсгөл хавьцаа манай бэлчээрийн мал аж ахуйг эрчимжүүлэх, эрлийзжүүлэн ашиг шимийг нь нэмэгдүүлэх, бэлчээрийн байдлаас аль болох фермерийн хэлбэрт шилжүүлэх өөрөөр хэлбэл хөдөө аж ахуйн хүй нэгдлийн үеийн байдлыг шинэчлэх, цаад том утгаараа эдийн засгийнхаа бүтцийг өөрчлөх, хүмүүсийнхээ сэтгэлгээний хоцрогдлыг арилгах нь хамгийн зөв бодлого гэдгийг анзаарч хэрэгжүүлж эхэлсэн байдаг юм.

Үүний үр дүнд Шилмэл омгийн мал - Говь-Алтай үүлдрийн хонь, Төгрөгийн хос зогдорт тэмээ, Өлгийн улаан ямаа, казахын ууцан сүүлт хонь, цагаан толгойт үхэр, наран, саран хайнаг, Завханы Сартуул хонь, буурал омгийн ямаа, Увсын Баяд үүлдрийн хонь, Тэс хэвшлийн адуу, “барга”, “үзэмчин” хонь, Баяндэлгэрийн улаан ямаа, Галшарын адууг үржүүлж, малын үржил селекцийн ажилд эрчимтэй ашиглах арга хэмжээ авч улмаар Орхон хонь, Говь гурван сайхан ямаа, Талын улаан үхэр, гахай, шувуу зэрэг мах, сүү, ноос, ноолуурын чиглэлийн сайн чанарын малыг генийн өөрчлөлтөөр ашиг шимийг дээшлүүлж байсан байх агаад өдгөө ч үр шимээ өгч байгаа биз.

Нөгөөтэйгүүр төрөөс үүлдэр, омог, гойд ашиг шимт малыг богино хугацаанд өсгөхийн тулд биотехнологийн аргыг өргөн нэвтрүүлэх, түүхий эд, мах, сүүг нь боловсруулах, үйлдвэрлэх, борлуулах, хадгалах, тээвэрлэх гэсэн асар өргөн хүрээтэй, хоорондоо уялдаа холбоо бүхий институци-байгууламжийг байгуулж, түүндээ тулгуурласан бодлого үйл ажиллагаа авч ирсэн байдаг.

Мэдээж амжилттай болсон эсэх бол өөр асуудал бөгөөд гол нь өөрт ногдсон малаа л маллаж өсгөх үүрэгтэй, шуудхан хэлэхэд академик боловсрол байхгүй малчдад 90-ээд оны эхээр мал хувьчлах нэрийн дор төр тэрхүү бүхэл бүтэн институцийн үүрэг функцыг бүгдийг нь үүрүүлснээр сүйрэл болсон.

Тухайлбал, хүй нэгдлийн үеэсээ л эхлэн бидний амь зуулга мал байсан, түүнийхээ түүхий эдийг арилжиж, таваар солилцооны хэлбэрээр амьдралаа, төр улсаа тэтгэж ирсэн. Түүнийгээ борлуулах зах зээлийг нээхийг хөрш улсаасаа гуйж нэг үзэж, дайтаж нэг нээлгэдэг байсан. Одоо хэлбэр нь л жаахан өөрчлөгдөж, Хаалган боомт нь Эрээн хот болж нэр нь өөрчлөгдөж байршил нь улам манай нутаг руу ойртсоноос өөр өөрчлөлт байхгүй ээ. Энэ утгаараа ч монголчууд бид түүхийнхээ хугацаанд ядаж малынхаа түүхий эдийг цуглуулах, борлуулах механизмыг өөрсдөө хийж байгаагүй. Хятадын данжаадууд жалгаар тарсан нүүдэлчдээс цуглуулдаг, сүүлхэнээ оросын худалдаачид цуглуулдаг, анхан шатны боловсруулалт буюу ноос угаах газруудыг байгуулж байсан байдаг. Сүүлд өөрсдөө хийснийгээ тараагаад хаячихаад эргээд л хятадуудад даатгачихсан.

Явах хүнээр ачаа бүү татуул гэдэг. Хүний хүн аваад явахаа л бодож хүнийснүү гэхээс өөриймсүү хандаж хойчийг чинь бодохгүй нь лав. Өө, Гэхдээ урд хөршийн маань иргэн–хужаа манай малын ашиг шимээр тэрбумтан болсон өвөрлөгч Журамт гэгч өнгөрсөн өвлийн зуднаар манай мал хорогдоход ихээхэн санаа зовоод хүрэлцэн ирж, малчдын ачааллыг бууруулахад зориулан Ерөнхийлөгчид 4 нисдэг тэрэг, цагдаад 50 эргүүлийн машин, Шадар сайд М.Энхболдод тусгайлан нэр зааж (И.Сталин Засгийн газрын орлогч Х.Чойбалсанд тусгайлан 20 шилэн Форд бэлэглэсэн гэдэг шиг) 7 нисдэг тэрэг, бас зуу шахам автомашин цээжний бангаар амлаад явсан юм байна. Мэдээж хөөрхий Журамт маань цас зуданд зовж байгаа малчдыг нисдэг тэргээр малаа хариулаг гэж өөрийнхөө өндөр хөгжилтэй улсын хэмжээгээр сэтгээ байлгүй дээ. Арга байж уу.


Ухааны сохор, нүдний сохороос аюултай гэх тухайд

Ганцхан хөдөө аж ахуйн салбар гэлтгүй бүхий л салбар, институцийг иймэрхүү харалган “Сохор ухаанаар” хөтөлснөөс шалтгаалж, нийгмийн байгууламжийг л татан унагах гэж байгаад давхар олон зууны турш үе үеийнхний мөрөөдөж, хэмжээ хэмжээндээ л хийхийг оролдсоор ирсэн, эдийн засгийн зовж байж босгож байсан учиртай бүтцээ сүйрэлд хөтөлж орхисон юм.

Энэхүү дүгнэлтийг хийхдээ хуучин үеийг санагалзсандаа, тэр үеийн бодлогын технологи бүгд зөв байсан гэдэг утгаар хэлсэнгүй. Тэгээд ч миний насныхан тэр үеийг сайн мэдэхгүй, урьдын судалгаанууд дээр тулгуурлаж байна. Арай өөр өргөн хүрээтэйгээр манай улсын геополитик, геоэкономикийн орон зайн хүрээлэлд тохирох байгууламжийн бүтцийн асуудлыг хөндөж тавьж байгаа болно.

Мэдээж хүнд үйлдвэрлэл хөгжөөгүй, технологижсон үйлдвэр байхгүй, гол нь бүтээмж байхгүй тийм бүтцийг юуг нь тэгтлээ саймшраад байна гэж гайхах байх л даа.

Тухайлбал, нэг зүйлийг энд хэлмээр байна. 90-ээд оны үед ардчилсан хувьсгалын нөлөөгөөр манай сэхээтнүүд, ерөнхийдөө оюун санааны чиглүүлэгчид маань хүртэл маш өрөвдөлтэй нөлөөлөлд хөтлөгдсөн байсныг санаж байна. Хүн бүгд л ардчилалын тухай ярьж, цэцэрлэгийн эрхлэгчээс эхлээд манаач гээд бүх албан тушаалтан сэтэртэнг ардчилсан сонгуулиар сонгодог байлаа. Мөн үндэсний уламжлал хүчтэйгээр сэргэж байх тэр үед Шинжлэх Ухааны Академи хошуучлан Төрийн их үзмэрч, алтан цөгцтэй харь гаригийнхан, голланд дахь Чингисийн удмын Жаргалт хаан гэх мэт ямар ч утга учиргүй тэнэглэл давхар явж байсныг лав л би мэднэ. Ийм үед Дожоодорж билүү дээ тэр үеийн том гэх зохиолчид хуучин нийгмийн дарга нарын хангамж, тансаглалын талаар их олон ном бичиж хүмүүс уншдаг байлаа. Тиймэрхүү нэг номонд ЗХУ-ын нөлөөгөөр манай ариун сайхан бэлчээрийн мал аж ахуйг эрлийзжүүлэн бузарлаж малын геноцид үйлдсэн гэх ухааны юм бичсэн байсныг маш тод санаж байна. Эрчимжүүлсэн мал аж ахуйг хөгжүүлэх нь маш хортой, буруу алхам байсан. Отор нүүдлээр байх нь зүйтэй, манай эх оронч хонь, ямаа, үхрүүд Орос руу цөлөгдөж байгаа нь өр зүсч, нулимс дуслуулахад хүргэж байна гэх хошин кампанит ажил газар авч, ном зохиол, өгүүлэл нийтлэл, нэвтрүүлэг, кино их хийсээн. Эцсийн дүндээ нийгмийн тийм хаус байдал ямар үр дүнд хүргэж болдогийг зөвхөн хөдөө аж ахуйн салбараар жишээлэхэд нотолж болж байгаа.

Нэгэн удаа аав маань надад монголын төрийн байгууламж, эдийн засгийн бүтэц, загварчлалын талаар ярьж байгаад “Ухааны сохор, нүдний сохороос аюултай” гэж хэлж байсан юм.

Тэгээд Хуучин нийгмийн байгууллыг институц-байгууламжийн хувьд зайлшгүй задлах учиртай, ингэхийн тулд түүний тулгуур эд эс болсон эдийн засгийн тулгуурыг зад цохих зайлшгүй шаардлагатай. Ингэж байж тулах тулгуургүй улс төрийн байгууламж оршин тогтнохгүй.
Нөгөөтэйгүүр өнгөрсөн үеэс үлдсэн саад бэрхшээлийг арилган нийгмийн шинэ байгууламж 21 зууны тэргүүлэгч хөгжлийн төвшинд нийцэх эдийн засгийн бүтэц бий болгох явдлыг Монгол Улс зорилгоо болгон ажиллах хэрэгтэй байна. Мэдээж эдийн засаг сэргэх үйл явц, хэр зэрэг цаг хугацаа, хүч хөдөлмөр шаардах нь аж ахуйн нэгжийн өөрчлөлт, айл өрхийн амьжиргааны төвшин болон Монголд хөрөнгө оруулагчдын итгэл найдвар зэргээс ихээхэн шалтгаална. Засгаас хөгжилд чиглэсэн макро эдийн засгийн уян хатан бодлого баримтлаж хөрөнгийн зах зээлийг чөлөөлөх, санхүүгийн болон аж ахуйн нэгж компаний өөрчлөлт шинэчлэлтийг эрчимтэй хэрэгжүүлэх нь зүйтэй байгаа гээд надад японы эрдэмтэн Хирона сан гуайн манай эдийн засгийн загварчлалын талаарх лекцийн эмхтгэлийг өгч байсан юм.

Үүний гаргалгааг би олон олон судлаачдын хийсэн дүгнэлтүүдээр их олон байдлаар хардаг. Энэ нь С.Бямбасүрэн гуайн Засгийн үед маш зөв муужруулах эмчилгээг эхлүүлэхдээ ихээхэн буруу тооцоололтын алдаанаас шалтгаалж нийгмийн байгууламжийг задлах явцдаа цаашид суурь болох учиртай эдийн засгийн зөв бүтцийг сүйрүүлсэн. Үүнтэй холбоотойгоор ч П.Жасрай гуай “Хонгилын үзүүрт гэрэл харагдлаа” гэж хэлсэн нь ч ихээхэн логик гаргалгаа бүхий томьёолол юм.

Учир нь Монгол Улс нь бүхэл түүхийнхээ турш хэрэглэгч улс байсан. Юм бүтээж үйлдвэрлэж байсангүй. Дор дорноо л “Ширмэн тогоогоо хайлуулж галын хайч хийнэ” гэдэг шиг юм хийх бол хэрэгцээтэй зүйлээ устгаж хэрэгцээ багатай зүйл хийж л явж ирсэн. Түүнийгээ  "Монголчлох" гэж нэрлэнээ бас. Одоо ч тийм байна. Цаашид ойрын 10 хол гаран жил бас тийм хэмжээнд явна. Харин асар олон золиосны хүчинд социализмын үед буруу ч гэсэн үйлдвэржүүлэлтээр дамжуулж эдийн засгийн зөв бүтцийн суурийг тавьсан байдаг юм. Тэрийг нь нураасныг П.Жасрай гуайн үед “Алт хөтөлбөр”-өөр дэмжүүлж үйлдвэрлэлийг сэргээх оролдлого хийн Харанхуй хонгилд сохор хүн адил тэмтчиж явахдаа тэртээд сүүмийсэн гэрэл ассаныг хэлсэн болов уу.

Харин даанч М.Энхсайхан түүнийг нь гаалийн татвар тэглэлтээр нурааж орхисон юм. Энэ нь зөвхөн үндэсний үйлдвэрүүдийн амыг бариснаар тогтохгүй шинэ үеийн бизнес эрхлэгчдийн хувь заяаг шийдэн үйлдвэрлэл-бүтээмжийн бус дамын наймаа, хар захын хэлбэр лүү түлхсэн үйлдэл болсон. Ингэснээр эдийн засгийн том утгаараа Монгол Улс 100% хэрэглэгч зах-улс болж, шинэ нийгмийн байгууламжийн үр шимээрээ тэргүүлэгч хөгжлийн төвшинд нийцэх эдийн засгийн бүтэц бий болгох явдлыг 20 жилээр ухраах үйлдэл болсон. Үндэстний эсрэг хийсэн гэм хэрэг.

Энэ нь олон зууны турш чадвартануудын маань нийгмийн ямар байгууламжид харьяалагдахаас үл хамаарч дамжуулан хэрэгжүүлсэн эдийн засгийн зөв бүтэц бүрдүүлэх бодлогод гарсан жоохон ахицыг балруулдаж, цоо шинээр бий болгохоос өөр гарцгүй болгосон.

Дэлхийн банк, НҮБХХ, манай Үндэсний статистикийн газраас хийгдсэн судалгаануудыг харьцуулаад харахад улсын хэмжээгээр нийт хүн амын 36.1 хувь нь ядуу байгаа бөгөөд хөдөөд 43 хувь, хотод 30 хувь нь ядуу байна. Ядуурлын гүнзгийрэлтийн индекс 11.0 хувь, ядуурлын мэдрэмжийн индекс нь 4.7 хувь байгаа нь аюулын харанга аль эрт дэлдээд зад татсан гэсэн үг. Өөрөөрхэлбэл, нэг хүнд ногдох хэрэглээний хэмжээ 24743 төгрөг байхад хүн амын 36.1 хувь нь ядуу байна. Тэгвэл судалгаагаар улсын дунджаар ядуу бус хүн ам сард нэг хүнд 47790 төгрөгний хэрэглээтэй байгаа бөгөөд хэрэв монголын дундаж өрхийн тоог 4.3 гэвэл ядуу бус нэг өрхийн доод орлого 205479 төгрөг болж байна.

Энэ тоо аймшигтай харагдахгүй байна гэж үү? Ядуу хүний хэрэглээний тооцоололтыг эрхэм баячууд тоодоггүй юмаа гэхэд нийт хүн амынх нь гол масс дундаж орлоготой хүн амын чинь нэг хүний сарын хэрэглээ 47790 төгрөг байна. Ийм үзүүлэлтээр тэднийг чинь ядуу биш чи баян болоход нэг шат дутуу байнаа гэж хуурдаг байх нь байна шүү дээ. Гэтэл энэ мөнгө баячуудын цэцэрлэгийн хүүхдийн зөвхөн өдрийн хоолны мөнгөнд л арай чүү хүрвэл их юм.

Одоо бид хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх, зах зээлийг чөлөөлөх замаар байгалийн нөөцийн олзворлолтод тулгуурлаж хөгжихөөс өөр гарцгүй болсон. Энэ үйл явц геополитикийн эрсдэл л учрахгүй бол 50 жилд хэрэгжинэ.

Дараа дараагийн Засгийн газруудаас Ц.Элбэгдоржийн засаг банкны салбарын шинэтгэлийг эхлүүлсэн нь одоо эхлэх хөрөнгийн зах зээлийг суурийг тавьсан юм. Түүнчлэн Н.Энхбаярын хаанчлалын 12 жилийн үед ёстой өнөө маргаашаас аргацаасан, бүтээмжгүй, худлаа шоудсан, зогсонги царцанги байсан. Маш хайран хугацаа алдсан. Энд их өр тэглэлтийг тооцсонгүй гэх шаардлагагүй, эдийн засгийн зөв бүтцийн талаар авч үзэж байгаа болохоор хэлэлцэгдэх хэмжүүр биш. Цаашид бүтээмжтэй ажиллаж чадах эсэх, хөгжлийн сууриа зөв тавьж дахин алдаа гаргахгүй, гол нь цаг алдахгүй байх эсэхээс их хамааралтай.


Байгаль өөрөө ган, зудаар дамжуулж зохицуулалт хийж байна

Монгол улсын эдийн засгийн гол үндэс болсон хөдөө аж ахуйн салбар нь одоогийн байдлаар улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 18,8 орчим, экспортын орлогын 10,0 гаруй хувийг бүрдүүлж нийт ажиллах хүчний 36,0 гаруй хувь нь энэ салбарт ажиллаж байна. Хөдөө аж ахуйн салбарын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 89.3 хувийг мал аж ахуйн салбар дангаараа үйлдвэрлэж байна.

Салбарын бүтцээр анхдагч салбар буюу хөдөө аж ахуйн салбар, үүн дотроо мал аж ахуйн салбар 1999 он хүртэл ДНБ-ий 30-40 орчим хувийг үйлдвэрлэж, 2000 оноос хойш хөдөө аж ахуйн салбарт учирсан байгалийн гамшиг, үйлчилгээний салбарын өсөлтөөс шалтгаалж, хөдөө аж ахуйн салбарын ДНБ-д эзлэх хувийн жин буурч, үйлдвэрлэл, үйлчилгээний салбарын хувийн жин өссөөр байна. Гэхдээ сууриараа цаашдаа ч манай эдийн засгийн бүтцийн үндсэн бүрдүүлэгчийн нэг байсаар байх болно.

Учир нь хөдөө аж ахуйн салбарын үйл ажиллагаа нь бусад хүчин зүйлээс илүүтэйгээр байгаль, цаг агаараас хамааралтай бөгөөд үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн нь үндсэндээ хүн амын хүнсний хэрэглээ, боловсруулах үйлдвэрлэлийн болон үйлчилгээний салбарын түүхий эдийн хэрэглээг хангахад чиглэгддэг. Дэлхийн олон улс орнуудад хүнсний хомсдол асар тулгамдсан асуудал болж ирээдүйн дайны гол өгөгдэхүүн болох болно. Үүнтэй нэгэн адил манай улсын эдийн засгийн хөгжилд хөдөө аж ахуйн салбар нь ихээхэн чухал байр эзлэх ёстой юм.

Гэтэл манай мал аж ахуй малын тоо толгой өссөнөөс өөрөөр ахиц байхгүй, уналтын байдалтай дампуурлын ирмэгт байгаа. Тэгээд ч манай мал махыг аль ч орон импортлож авахгүй байна. Ямар сайндаа Ерөнхийлөгч нь хүртэл манай бэлчээрийн зэрлэг малын махыг идээч ээ. Юун нь болохгүй байгаа юм, экологийн цэвэр мах байна гэж хэрүүл хийж байх вэ дээ. Мэдээж юу идэж ууж байсан нь тодорхойгүй, газар нутаг, гол, горхинууд нь химийн хороор бохирдсон газрын махыг идэж өөрсдийгөө хэн ч эрсдэлд оруулахгүй нь ойлгомжтой биз дээ. Өөрөөр сэтгэх хэрэгтэй бид.

Малын тоо толгой бэлчээрийн даацын уялдаа зохицуулалт байхгүй, зөнд нь орхисон болохоор байгаль өөрөө ган, зуднаар дамжуулж зохицуулалт хийж өгч байна бидэнд. Өнгөрсөн зуднаар нийт малын 23 хувь нь хорогдсон нь маш сайн цэвэрлэгээ болсон. Цаашид ч цөөлөх хэрэгтэй.

Судалгаанаас үзэхэд сүүлийн 20 жилд ойт хээрийн бэлчээрийн ургац 36.1-63.7, тал хээрийн бэлчээрийнх 41.6-44.0, цөл, цөлөрхөг хээрийн бэлчээрийн ургац 68, 56, 75 хувь болж буурсан. 2010-2030 он гэхэд ойт хээрийн бэлчээр 10 хувиар устах төлөвтэй. Судлаачдын дүгнэлт, Ус, цаг уурын хүрээлэнгээс гаргасан тооцоогоор нийт нутгийн 30 хувь нь бэлчээрийн нөөц хэвийн, 70 хувь доройтолд орсон аж.

Уур амьсгалын төлөв байдлын талаар хийсэн урьдчилсан төсөөллөөс үзэхэд дулааралт улам эрчимжиж 2020, 2050, 2080 он гэхэд энэ үеийнхээс их халуун болж зарим бүс нутагт бэлчээр байхгүй болж, зундаа хүртэл мал тэжээхэд хүрнэ гэсэн дохио өгч байна. Зуншлага сайтай нутаг руугаа нүүгээд байх ирээдүй бүрхэг учир байгаа нутагтаа тогтож ногооруулахын төлөө тэмцэж, фермержин ажиллахаас өөр аргагүй болно. Маш ойрхоноос харахад Дундговь зэрэг аймагт сүүлийн 3 жилд бороо ганц дусал ч ороогүй.


Эдийн засгийн хосолмол тэтгэгч бүтэц гэх тухайд

Уул уурхайн үйлдвэрлэл хөгжиж дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд эзлэх хувь өсөж, хөдөө аж ахуй, мал аж ахуйн бүтээгдэхүүний эзлэх хэмжээ буурч байгаа гэсэн тоон үзүүлэлт гардаг боловч мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн ач холбогдлыг хэзээ ч бууруулж болохгүй. Монголчууд газрын доорх баялгаа ухаж дууссан цагт мал аж ахуй нь ширгэшгүй ундарга хэвээр учиртай.

Өөрөөрхэлбэл эдийн засгийн хосолмол тэтгэгч бүтцийг хамтад нь авч явах учиртай юм.

Арабын Емират шавхагдашгүй газрын тосны нөөц нь дундраагүй дээрээ эдийн засгийн нөхөгч бүтцийг бүрдүүлэхийг туйлын ихээр эрэлхийлж, ухаантай, мунхаг, сохор, доголон хамаагүй арабын үр сад бүгдээрээ зөвхөн дэлхийд тэргүүлэгч ранктай 50 их сургуулиудын аль нэгэнд л бүх чиглэлээр сурч байна. Тэгээд ч өөрийн элсэн цөлдөө аялал жуучлалын эдийн засгийн хөшүүргийг татах зорилгоор далайд хиймэл арлуудыг байгуулж, дэлхийн хамгийн өндөр барилгыг барьж, хамгийн тансаг зочид буудлыг ажиллуулж, хамгийн том Duty free бүхий Дубайн нисэх онгоцны буудал зэрэг хамгийн хамгийн гэсэн тансаглал бүхий дээд зэрэглэлийн аялал жуучлалыг хөгжүүлж байна. Мөн мөнгө хүүлэлийн аргад суралцах, хөрвөхөд еврейчүүдийг араас нь гүйцэх зорилт тавиад ажиллаж байна. Энэ бүхэн нь зөвхөн юунд чиглэж байна вэ? Зөвхөн нефтийн буянаар боссон улс цаашид энэ хүрсэн түвшнээ алдахгүй хадгалж байх, гол нь одоо байгаа эдийн засгийн бүтцээ өөрчлөх зорилтын л тулд билээ.

Гэхдээ Арабын Емират тийм амжилттайгаар тэр хүсээд байгаа түвшиндээ хүрчихнэ гэдэгт би эргэлзэж байна. Учир нь Дубайд очиж энгийн ахуйтай нь танилцаж байхад тэнд хамгийн аймшигтай нь нэг ч араб хар бор гэх үү, юу гэх үү үйлчилгээний, техникийн шинжтэй ажил хийдэггүй. Зүгээр сууж байгаад л тодорхой хугацаа тутамд их хэмжээний тэтгэмж улсаасаа авдаг. Одоо хүн амын өсөлт – төрөлт ихсэж байгаатай холбоотой өгдөг мөнгөн тэтгэмж нь буурах магадлалтай болсон. Энэ жил анх удаа эдийн засгийн хувьд ганхалт мэдрэгдсэн. Өөрийн оронд үйлдвэрлэсэн бараа бүтээгдэхүүн байхгүй. Үйлдвэрлэл гэсэн ойлголт бараг байхгүй. Барилга байгууламж барих, бусад жижиг зүйлээ ч төлөвлөхдөө хүртэл гадны хөлсний этгээдээр гүйцэтгүүлдэг. Дээд зэрэглэлийн дэлгүүрүүдээс эхлээд жижиг дэлгүүрт нь хүртэл дан гадны бараа, бүтээгдэхүүн. Бараг 98% Made in China байдаг юм байна лээ. Харин өөрсдийн хэрэглээгээ гадаадаас очоод авчихдаг. Ихэвчлэн ажил хийж буй хүч нь лалын шашинт пакистан, энэтхэг, индонез болон филипин зэрэг өмнөд азийн орны хүмүүс байх.

Энэ нь манай Монгол болон Манж нар хэрхэн хятадад чадуулсан нь санагдаж байсан шүү. Магадгүй энэ хэт өрөөсгөл дүгнэлт байж болох ч нийт дүнгээрээ хүн амын ерөнхий чадамж дан ганц мөнгө, өндөр боловсролоос хамааралтай байдаггүй гэж хэлэх гээд байна. Ийм байдал нь Хүн амынх нь ерөнхий чадамж, дархлааг хэт сулруулах муу талтай юм. Хүнийг хэлэлтгүй манай хүн амын ерөнхий чадамж буурч байгааг олон талын судалгаанаас харж болдог. Яагаад заавал энэ улсыг “жишиг” болгон татав гэвэл бидний ирээдүй яг ийм байх болно.


Манай улс бол төрөлхийн “Дарга улс”. Тэгээд ч бүгд дээд боловсролтой болсон болохоор, хар ажлаа хятадуудаар хийлгэдэг. Одоо бүр байгалийн баялагаас хамааралтайгаар “Том Дарга улс” болно. Тэр үед хэн гуайн ч юу гэж хэлж байсан тоож анзаарах битгий хэл сонсох хүн олдохгүй ээ. Тэгэж байгаад өнхрөөд ойчихоос өмнө шинэчлэлийг эхлүүлэгч Та сонсох хэрэгтэй байгаа юм. Арга ядаж л цаашид хөгжлийн суурийг тавихад цаасан дээр ч энэ талыг тусгаад л буух шаардлагатай.


ҮХЭР МОНГОЛ - Үхэр чинь мал биз дээ. Биш юм уу?

Бид ямар мал биш. Монгол шүү дээ. Яс юман дээрээ бол бид нарыг гадныхан

ҮХЭР МОНГОЛ гэдэг биз дээ. Үхэр чинь мал биз дээ. Биш юм уу?

Бидний монголчууд мал шигээ адил сэтгээд, дарга сэхээтэнлэг давхарга нь жилийн 365 хоногийн 100 гаруйг нь адуу гэдэг мал уралдуулаад, түүнийгээ улс төр гэж сэтгээд, ярианы сэдэв болгон “САНДАЛ ШИРЭЭНИЙХЭЭ ХУВЬСГАЛЫГ” морины уяа хавьцаа хийгээд, үхрийн явдлаар яваад байхын бол бид яах аргагүй

ҮХЭР МОНГОЛ МӨН.

Энд хүний асуудал яригдахгүй, малын тухай ярьж байна.

Маш хатуу сонсогдож байгаа биз. Биднийг хүний дайд үзэхгүй малын түвшинд хардаг байсан нь, байгаа нь үүнээс харагдана. Арга ч үгүй юм, мал аж ахуй эрхлэж амьдардаг, тэднийхээ толгойн тоогоор өөр зуураа уралцдаг амьтанлаг шинжтэй байхаар тэгэхээс өөр яах юм. Мөн Монголчуудад сахилга бат, хамтын нөхөрлөл, олон нийтийн эрх ашиг гэх зүйл байхгүй. Тэд бол амиа бодсон улс гэдэг.

Тийм болохоор л “Бид ямар мал биш. Монгол шүү дээ” гэж хэлж байна шүү дээ. Хүн гэж биш, Монгол шүү гэж хэлэх болж байна.

Үндсэн хуулийн эрх зүйн хүрээнд Институц-байгууламж гэж байгалиас заяаснаас бусад хүний бодож бүтээсэн бүх зүйлийг хэлдэг. Тухайлбал, секс үйлдэх нь байгалийн үзэгдэл байхад, гэрлэлт бол институц-байгууламж юм. Өөрөөрхэлбэл, Институц нь хувь хүн өөртөө урьдчилан бий болгосон үзэл санаа, итгэл үнэмшил, зан үйл, нийгмийн дадал билээ.

Иймээс Эрх мэдэл болон Улс төр хоорондын заагийг углуургаар нь харах хэрэгтэй. Эрх мэдэл зүгээр бодот зүйл биш. Үзэл саналга, итгэл үнэмшил, нийгмийн төлөөлөлтэй нарийн учир холбогдолтой. Харин Улс төр нь нийгмийн үзэгдэлтэй шууд холбогддогоороо адил шинжийг агуулдаг. Энэ агуулгаараа улс төрд дурлагч, явагч бүгд эрх мэдэлтэй болдоггүй. Нэг амсаад үзчихвэл амиа тавьтал зууралддаг амьтанлаг шинжтэй юм шиг байгаан.

Хүний аль ч бүлэглэлд хоёр төрлийн хүн байдаг. Нэг нь удирддаг, нөгөө нь захирагддаг, нэг хэсэг нь тушаал өгдөг, нөгөө хэсэг нь түүнийг нь биелүүлдэг, дарга болон цэргүүд, эрх баригчид болоод ард олон буюу товчхондоо Засаглагчид болон Захирагдагсадын ялгаа байдаг. Энэ үндсэн ялгаа гэр бүлд ч, социализм, капитализмд ч, улс оронд ч, эвсэл холбоодод ч, нийгэмлэгт ч, сүм хийдэд ч, сургууль цэцэрлэгт ч ажиглаж болно. Үүнээс шалтгаалан эрх баригчид, тэдний эрх мэдэл болон удирдагчид, тэдний засаглалыг улс төрийн институт-байгууламж гэдэг биздээ.

Том утгаараа Төрийн болон Улс төрийн байгууламж нь Үзэл саналга, итгэл үнэмшил, нийгмийн төлөөлөлтэй нарийн холбоо бүхий байж байнгын шинэчлэгдэх процедуртай байх ёстой.

Үүнээс харахад цаад байгуулж буй нийгмийн байгууламжийн мөн чанараа ойлгохгүй, эрх мэдлийг байгууламжийн хүрээнд цогцоор шинэчлэн бүрдүүлэхийн ач холбогдолыг мэдэхгүй, мэдсэн ч мэдээгүй царайлан зөвхөн тэнд л эрх мэдэл байгаа гэсэн хувьсгалт сэтгэхүйгээр сандал, ширээтэй дайн зарлаад өөр зуураа булаалдан “САНДАЛ ШИРЭЭНИЙХЭЭ ХУВЬСГАЛ” хийгээд байхын бол монголчууд бид хүнийн явдлаар бус, малын жимээр явахтай адил байнаа.

Тэрэлжийн тунхаг гарсны дараа хэн нэг эрх мэдлийн оргилд байгчид МАХН-ын нэр, үзэл баримтлалыг өөрчлөж болохгүй. Сонгуулийн үеэр өөрийнх нь хийсэн технологиор ард иргэдийн саналыг амлалтаар дамжуулж дандаа авдаг тогтолцоог өөрчилж болохгүй. Энэ хэвээр нь яваад байхын бол манай нам цаашид ялсаар л байх болно. Хэрэв үүнийг хайрахгүй бол та нар муусайнууд “ХАНЫН ТООСГО” болно шүү. Хохь чинь дээ гэхчээ аядана билээ.

Эндээс хийх өнцгийн дүгнэлт бол гадаад ертөнц биднийг үхэр буюу мал гэж үзэж, тийм реакц үзүүлдэг. Түүгээр зогсохгүй ижил түвшинд хүлээн зөвшөөрөгддөггүй болохоор цаашид хамтран байгуулах гэрээ хэлэлцээрүүдэд ядаж л соёлт иргэншлээс ичихгүйгээр улаан луйвардаж чадаж байна, чадах бололцоо харагдаад байна. Энд хувь хүний фактор хамааралгүй.

Тухайлбал, Улаанбаатарын Шархадны хавиас Увс аймгийн Тэс сумын Тэс багт нэг банди зуны амралтаараа очоод амрангаа тэндэхийн бацаануудыг соёл, мэдээллээрээ дарамталж, хөөрхөөн шоголчихоо мэднэ биз дээ. Харин нөхөр аймгийн төвийн хүүхэд хажууд нь ирвэл арай л өөр юм ярих хэмжээний байдаг даа.

Үүнтэй адилаар монголчууд бид бусдын нүдэнд олзлогдоод байх шиг байна. Шалтгаан нь хэт их юм мэддэг юм шиг атлаа мэдэх юмгүй, мэддэггүй гэхэд мэдээд ч байгаа юм шиг, эдийн засагч биш мөртлөө над шиг ингээд олон долоон юм бураад байх жишээний.

Өөрөөрхэлбэл, ард иргэдийг аль болох өлөн зэлмүүн байлгаж, хоногийн хоолноосоо илүүг харж, арай өөр түвшинд юм бодох хэмжээнд хүргэх зав гаргахгүйгээр хоосон амлалт, арав таван төгрөгөөр худалдан авах бодлого энэ хугацаанд эрх баригч намууд баримтлаж, цаашдын хөгжлийн эрэмбэд чиглэж байгаагүй, өөрсдийн идэж уух, хурааж хуримтлуулахад чиглэж ирсэн нь дээрхи арав гаран жил төрийн бодлогыг тодорхойлж байсан нэг нөхрийн амнаас бүр албан шаардлага хэлбэрээр гарсныг би олж аваад эгдүүцэн ийн бичихэд хүрлээ.
Нүдэндээ итгэсэнгүй, хэд дахин уншлаа. Эрх биш монголын ард түмэнд тэр мэдэгдэл гэх бичвэрийн цаад санааг гаргалгаа хийгээд ойлгочих хэмжээний биш гэж доромжилж арай бичээгүй байлтай.

Ийм л хэмжээнд тийм хүмүүс төрийн байгууламжийг төдий хүрээнд бүрдүүлж, төрийн бодлогыг тэгж тодорхойлон юун иргэдээ тэтгэх, шинэ нийгмийн байгууламжид нийцэх эдийн засгийн бүтэц, хөгжлийн хурдасгуурын тухай төлөвлөх битгий хэл тэрний эсрэг чиглэсэн бодлого, үйлдэл, үйл ажиллагаа явуулж байсан нь нотлогдож байх шиг.

Тэгэхээр гадныхан биднийг “үхэр монгол“ гэж харахаас гадна бидний нэгээхэн хэсэг биднийгээ хонь, ямаа гээд хариулахад амар бог малын хэмжээнд аваачихаар тооцдог байсан байх нь.

ХАНЫН ТООСГО БОЛНО ЧИ

Үүнээс харахад хөрөнгийн хуваарилалтын хувьд нийт хүн амын хэдэн хувьд оногдож, хэдэн хувь нь өнөө маргаашаа яаж аргацаахаа бодолцон өлөн зэлмүүн, хоногийн хоолоо хэрхэн хүргэх тухай байнга толгойгоо ажиллуулах, яаж өөрөө идэхгүй юм гэхэд үр хүүхэддээ яаж нэг илүү идүүлчих үү гэж амьдарч байгаа нь нотлож байна. Ийм байхад ард түмэн юун маргаашийн өөхний тухай бодох, өнөөдөртөө арай гэж олдож байгаа уушигаа л идээд хаа нэг илүү юмыг уухайн тас шүүрэх нь ойлгомжтой.


Ийм учраас л эрхэмсэг дээд гурав дахь мэдэгдэлд залгамжлагчдаа захирамжлан сургаснаар бол намуудын хүүхдийн 10 мянга, гэнэт гэрлэсний 500 зуун мянга, мөн нэг сая, нэг сая таван зуун мянга гэх мэт нийгмийн халамжийн төлөө мэт харагдах амлалтуудыг орхиж болохгүй ээ. Нийт хүн ам чинь дээрх статистикийн дагуу гуйлгачин байгаа тул улам бүр туйлдуулж байгаад Африкийн Мугабей гуай шиг бидний нам насаараа эзэн болох ёстой ЖОР шүү, түүнийг муусайн малнууд битгий эвдчихээрэй. Та нарт хэрэг болохгүй ч өөр нэгэнд дараа хэрэг болно. Үг дуулахгүй бол “ХАНЫН ТООСГО БОЛНО ЧИ” гэж улаан цагаан хэлж байна гэж ойлгож болох магадлалтай байж болох юм. Тэгэж ч иргэд өөр хоорондоо ярьж, хэвлэлүүд бичиж байгааг анзаарахаас өөр яахав дээ. Түүнийг л үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхийнхээ хүрээнд хуулийн хэмжээ хязгаар дотор ердөө ишлэл татсан төдий байгаа нь энэ.


Төр тогтохдоо, Төрийн чимгээр тогтдоггүй, Төрийн Түшээ батаар тогтдог

Нөгөөтэйгүүр УИХ-ын 2008 оны сонгуулийн яг өмнө Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярын Тамгын газрын дэд даргаар ажиллаж байхдаа нэр дэвшигч С.Чойжилсүрэн халуун зунаар золголт хийн иргэдэд мөнгө тарааж байгааг youtube-ээс http://www.youtube.com/watch?v=HM7bTXHegFo олж харлаа. Тэрээр золгосон хүн нь мөнгө авахгүй ээ гэтэл авсан нь баярладаг байхгүй юу, аваагүй нь гомддог байхгүй юу гээд хээв нэг ярьж чихэр авч идээрэй хэмээн 20000 төгрөг өгч байх шиг байна лээ. Тэгснийхээ дараа оюунлаг хүмүүс ш дээ та нар чинь, зөв ойлгуул ойлгоцгоо гээд л маасайтал инээж байх. Худлаа гэвэл ийшээ ороод үзээрэй. Энэ асуудлыг тухайн үед холбогдох байгууллага нь шалгаад тогтоож, хариу өгсөн юм билээ. Тиймээс жишээлж байна.

Хэрэв соёлт иргэншилд иймэрхүү эрээ цээргүй, ёс зүйгүй үйлдэл гаргасан бол уг нэр дэвшигч шоронд орох нь битгий хэл түүнд итгэл хүлээлгэн ажилд томилсон, өөрийн бодлого үйл ажиллагаагаа гүйцэтгүүлж буй албан тушаалтан ч огцрох шаардлагатай болдог. Түүгээр ч зогсохгүй тухайн этгээдийн хийж буй ёс зүйгүй үйлдлийг түүний ажил олгогчийн баримтлаж буй бодлого хэмээн тооцож улс төрийн хариуцлага хүлээлгэдэг нийтлэг жишиг бий.

Үүнд өгөх өнцгийн дүгнэлт нь Үндсэн хуулийн Үндсэн бүтцийн онолын ерөнхий хүрээнд нь авч үзвэл өнөө үеийн буурай хөгжилтэй ихэнхи улс орны Үндсэн хуулийн бичвэр нь бодит байдалд оршиж буй дэглэмтэйгээ авцалдаа холбоо багатай, улс төрийн үнэн төгс төгөлдөр байгууллыг тунхагласан байдгаас Үндсэн хууль нь амьдралд хэрэгждэггүй, хөтөлбөрийн шинжтэй байгаагаас болж байна.

Түүгээр тогтохгүй манай монголчууд хошин шогийн мэдрэмж нь дэндүү хөгжсөн гэмээр ард түмэн шүү. Жишээ нь нилээн хэдэн жилийн өмнө ардчилагчдын анхдагч гэгддэг Дарь.Сүхбаатарын нэгэн сонинд өгсөн ярилцлагыг уншсанаа санаж байна. Тэр дотор сурвалжлагч түүнээс “Таныг их том лам үзээд Төрийн их том хүн болно гэсэн гэдэг билүү?” гэхэд тэрээр тиймээ, намайг төрөх үед тийм шинж тэмдэг илэрсэн ухааны юм хариулсныг санаж байна. Оносон жишээ мөн эсэхийг мэдэхгүй ч төрийн зарим нэг нь ийм түвшинд сэтгэж байдаг нь худлаа биш.

Гагцхүү Төр тогтохдоо, Төрийн чимгээр тогтдоггүй, Төрийн Түшээ батаар тогтдог билээ л.

Яг энэ агуулгаар Монгол нь монголчуудаа хонь, ямаа мэт үзэж хандах аваас гадныханы бидэнд өгсөн ҮХЭР МОНГОЛ гэх үнэлгээг хүлээн зөвшөөрөхөөс аргагүй. Тэгээд ч Монголчууд нь Монголыгоо өмөөрөн хамгаалах оюуны болоод эдийн засгийн, бусад бүх талын чадамжтай байж, ард иргэдийгээ ерөнхий түвшингээр нь чадамжуулах нь цорын ганц сүүлчийн дархлаа боломж шүү.

Хуучин Москвагаар дамжуулж Бээжинд үгээ хэлж, үйлдлээ зөвшөөрүүлж, зөвшилцдөг үе өнгөрсөн. Одоо тэд болоод бусад хэн ч тэгэхгүй. Дэлхий хавтгай болж эдийн засгийн сонирхол дээр нэгдэцгээж байна. Иймээс гадны хэнтэй ч бай ижил түвшинд байж, ашиг орлогоо дээрэмдүүлчихгүй харилцах нүүр бардам, нөөц бололцоотой байх ганц хувилбар чинь том агуулгаараа эдийн засгийн бүтцээ зөв бүрдүүлэх, наад ойлгоцоор бол ард иргэдийнхээ амьжиргааны болоод ерөнхий түвшинг дээшлүүлэх цогц бодлого хэрэгжүүлэх явдал юм.

Үүнийг ч төрд гарсан залуу үе, бизнесийнхэн ойлгож ядуу буурай, хүлцэнгүй ард иргэдтэй байж тэднийхээ аяган дахь хоолыг булааж идэж байх нь явуургүй, шуудхан хэлэхэд чамлагдаж байгаа болохоор тэднийгээ чадамжуулах замаар, өөрсдийнхөө чадварлаг background түшиц бий болгон гадаад зах зээлээс илүү их боломж олохыг хүсч шинэтгэл хийхийг оролдож байх шиг байна. Энэ нь туйлын зөв, эцсийн дүндээ Монгол Улс хожих болно. Хохирол гарз байхгүй. Хүн бол цаг хугацааны амьтан тул асуудал биш.

Иймээс МОНГОЛ “ХҮН” бид өнгөрсөн үеийн түүхээрээ бахархан өнгөрсөнтэйгээ амьдрах биш ирээдүйгээ цогцлоон бүтээж зорилготойгоор амьдрах нь туйлын чухал байна.

Эцсийн дүгнэлт бол хувь заяаны эрхээр шинэчлэлийн хүрдийг түлхэх боломж олдсон эрхэм ТА: Өнгөрсөн үеийн зарим нэг болохгүй, бурангуй харанхуй бүдүүлэг жишигт хэвшлээс хойч ирээдүйнхээ сайн сайхан, улс орныхоо хөгжил дэвшлийн төлөө “ХАНЫН ТООСГО” болон бат нягт зааглан зогсохыг хичээнгүйлэн хүсье.

Шагдарын Үнэнтөгс

2010.09.30 Athens

www.unentogs.blogspot.com 

Нүгэлгүйгээр засагладаггүй буюу ”Хулсан төглийн хөгшчүүл”

Нүгэлгүйгээр засагладаггүй буюу ”Хулсан төглийн хөгшчүүл”

2010.03.01

Нүгэлгүйгээр засагладаггүй" Сэн Жюстийн “Нүгэлгүйгээр засагладаггүй” гэсэн нь их үнэн үг шүү. Эрх дарх үргэлж л аюул осол дагуулдаг. Хүн эрх дархтай болмогц түүнийгээ ямагт урвуулан ашигладаг. Үнэн биш гэж үү? Нүгэлгүй дарга байна уу? Иймд эрх дархыг нарийн хязгаарлах шаардлагатай. Нэг зүйлийг хүн ард минь, эрх баригчид минь ойлгож өгнө үү. Энэ нь: Эрх чөлөө ганц Төрийг сөрөх, засаглагчдын эрх мэдлийг хязгаарлах арга хэрэгсэл байхаа больжээ. Харин ч зарим тохиолдолд Төрийн оролцоо, засаглагчдын үйл ажиллагаа нь эрх чөлөөг баталгаажуулах арга хэрэгсэл болж эхэлж байна. Иймээс засаглагчдын эрх мэдлийг хязгаарлах үзэл санаа хөрс сууриа алдаж эхлэв. Гэвч яах гэж. Хоёр арга зам байна. Нэгд, шууд механикаар засаглагчдын эрх мэдлээ хэрэгжүүлэхэд, онол болон учир холбогдолыг нь эс тооцлоо гэхэд хориг саад тавьж, засаглагчдын эрх мэдлийг хэдэн үеийн турш хязгаарлаж ирэх. Жишээ нь Чингис хаан, Цзин хуанди, Доголон Төмөр нар хэмжээлшгүй эрх дархтай байсан ч нийслэлээс нь зуун гаруй км холдоход л энэ эрх мэдэл нь бараг үгүй болж байж. Тухайлбал, та нар хүүхэд байхдаа уншдаг байсан Жонон, Гуйлагчин хоёр гэсэн үлгэрээ сана даа. Гуйлагчинд хувирсан Жонон “Би Жонон байна” гэж өөрийгөө шууд таних хүндээ хэлж, эрхээ эдлэхийг шаардахад нөгөөх нь мэдсэн ч мэдээгүй царайлан хөөн гаргадаг шүү дээ. Тэгэхээр “Засаглал” гэж энэ юм. Энэ шиг хийх. Одоо хүн бүр л С.Баяр, Ц.Элбэгдорж гэж хэлж, түүнээс цааш хүн үгүй, түүнгүй улс төр гэдэг утгагүй гэж гүйлдээд байна. Инээдтэй байна. Бодоо, Цэдэнбал, Энхбаяр ч тэгж хэлүүлдэг байсан. Гэтэл яасан. Эрх мэдлээ алдангуут хэн ч биш хүн хог-хадны мангаа болсон биз дээ. Тэгээд ч тэр үлгэр нь хэт биежвэл цаазлуулж, эсхүл амьдаар ирэх эрхгүйгээр нутгаасаа хөөгдөж, үлдэж байгаа нь зайлуул дараагийн эгнээнийхэндээ эрх мэдлийн системээ бүрдүүлэхэд нь хадны мангаа хүн-хог болон ашиглагдаж байна. Хоёрт, Цаг цагаараа байдаггүй. Энэ үүднээс харж, түр сэтгэл амарч дараагийн ээлжийг хүлээх нь одоо утгаа алдаж байгааг харна уу. Харилцаа холбооны үсрэнгүй хөгжил, мэдээллийн орон зай засаглагчдад урьд урьдынхтай харьцуулшгүй их мэдээлэл авч, хяналт тогтоох боломжийг олгож байна. Хэнд мэдээлэл байна Тэр хаан байна, Тэр эзэн байна, Тэр генерал болно. Иймээс Мэдээллийг хийх. Яг үнэн чанартаа бүгд л мэдээллийн зангилаанд дээр сууж, хэн мэдээлэл сайтай байгаагаас эрх мэдэл хамаарч байна гэж андуурцгаадаг Та нар. Үгүй юм. Хэн Мэдээлэл хийж, Мэдээлэл зохиож байгаа нь Эзэн Хаан байдаг аж. Харин мэдээлэл ихтэй гэж баярлагчид тэрхүү мэдээллийнхээ дуулгавартай зарц нь байдаг юм. Зорилготойгоор мэдээлэл хийх нэг хэрэг, тэр зорилтот мэдээллийг баригч буюу хүлээн авч ашиглах бүр өөр хэрэг. “Хулсан төглийн хөгшчүүл” Улс гүрнүүдийг ард түмний нүдэнд шууд ил тусаж байгаа хэсэг удирдан жолооддог гэж бодож байна уу. Бүх улс үндэстэнийг. Манайд л магадгүй гэж хэлье дээ. Гэвч үнэндээ бол манай улсыг залан жолоодох үүргийг үеэс үед бидний төсөөлөх аргагүйгээс дамжин хэрэгжиж байдаг. Энэ ч утгаараа манжаас тусгаарлаж, ардын хувьсгал хийж, оросоос салах ардчилсан хувьсгал болж туурга тусгаар, бүрэн эрхт улс болох суурийг тавьж байдаг биз. Энэ нь та бидний арай дөнгүүр хүрээнийхэний мэдэж байгаачлан тэр хөрөнгөжсөн 50 гэр бүл бол биш ээ. Гол намууд бүр биш. Тэд бол мэдээлэл баригч төдий. Хоёр их хөршөөс гадна хэт их гүрнүүдийн бодлого, үйл ажиллагааг тийм ил бус нууц нийгэмлэгүүд олон зууны турш тогтсоор ирсэн хэсэг залан жолоодох бус, залан чиглүүлж байгаа нь ч нууц биш. Европ, орос, америкийг далдлагдсан еврейчүүд, англи доминионуудийг Right Honourable, муслимуудыг Исламын зөвөлгөөн чиглүүлж байна. Энэ нь хэн улсыг тэргүүлэх, хэнийг аврах, алах, амьдруулах, хэнтэй дайтах, найрамдах зэрэг гадаад, дотоод бодлогыг гарган мэдээлэл хийж байна. Америкийг хар арьстан тэргүүлж үзэг гэх ч юм уу... Эдгээрээс хамгийн сонирхолтой нь, аюултай нь, хамгийн хамгийн чадварлаг нь 2000 жил өөрийн төрт улсгүй байсан атлаа бусад улсыг эзэрхэн гол шийдвэр гаргагчид нь байдаг еврейчүүдээс илүү манай урд хөршийнх юм. Тэднийг “Хулсан төглийн хөгшчүүл” гэдэг. Нэр нь хүртэл эгэл, ийм нэрийг сонсоход нарлан суугаа гэмгүй өвгөд нүдэнд харагдах бий вий. Гэвч тэдний зөвшөөрөлгүй Хятадад юуг ч шийддэггүй. Асар хүчирхэг хүмүүс байх. Тэд үхэж дуусахгүй. Бас олон биш. Нийгмийн ямар байгуулалд байхаас үл хамааран хэдэн мянган жил оршсоор ирсэн тэд. Чингисийн үед эзлэгдэх сууриа тавьж, дараагийн ихэст олноороо хядагдсан ч, 3 дахь үеийнхэнээс нь өөрсддөө элсүүлж Хублай, түүний залгагчдын бодлогыг өөрийн болгож чадсан айхтар л улс. Одоо ч байгаа, тэгээд ч байна. Тэдний талаар хятадад хэн ч ил ярьдаггүй, үе үеийн эзэд хүлээн зөвшөөрөхийг хүсдэггүй ч яалт ч үгүй дагадаг. Зарим тохиолдолд тэд лангууны эзэн Луухаан, эсхүл ордны Тайган байх вий. Тэд лалын нууц шиг дандаа харгислал хядлагаар нөлөөлдөггүй, бодлогоор мэдээлэл хийдэг. Тэр мессежийг ч шууд ойлгон хүлээн авдаг гэдэг юм билээ. Тэгээд ч тэр талын мэдээлэл олдоц муу тул энээс цааш би мэдэхгүй. Саяхан хятадач Мурат Мухтарович Ауэзов энэ тухай дурссан байна лээ. Тэрээр “Саяхан Бээжинд Засгийн газрын ордны өмнө хэдэн арван хүн гарч ирээд амиа хорлосон. Тэд ямар ч шаардлага тавиагүй, уриа лоозон хашгараагүй. Зүгээр л амиа хорлосон. Энэ нь Засгийн газарт хандсан аймшигтай сануулга байсан гэхэд болно. Засгийн газар ч тэднийг юу хүссэнийг ойлгосон” гэсэн байсан. Тэгээд амиа хорлогчдын “Фа Лун Гун” нийгэмлэгийн гишүүд коммунист намын гишүүдээс олон гэснээс харахад тэрхүү нарлан суугаа өвгөд нэгийг нь нөгөөтэй нь сөргүүлэх тактикаар нөлөөгөө хадгаладаг байж болзошгүй. Болзошгүй ч гэж дээ энэ нь угаасаа хятадын төрийн бодлогын үндэс. Зэвсэгт хүчний эсрэг хувьсгал хийдэггүй. Одоо ч Троцкийн “Зэвсэгт хүчний эсрэг хувьсгал хийдэггүй” хэмээх алдарт үг үнэ цэнээ алдаагүй байна. Энэ нь хоёр хөрш мэтийн хүчирхэг, гол нь нийгмийн ценность, үнэлэмж нь ийм улс оронд бол бүр үнэтэй. Өөрөөрхэлбэл, зэвсэгт хүчнийг гартаа атгасан хүн Иргэний хөдөлгөөнүүдээс айх шаардлагагүй гэсэн үг. Тэгээд бидний мэддэг, нийтээр айлгаад байдаг цөмийн зэвсэг гэх хадны мангаагаас эхлээд төсөөлөх боломжгүй зэвсэгүүдийг зөвхөн мэргэжлийн хүн, мэдээлжсэн хүн л хэрэглэж чадна. Энэ агуулгаараа дээрх үгийн үнэ цэнэ хэзээ ч буурахгүй ээ. Нөгөөтэйгүүр хэвлэл мэдээлэлд хяналтаа тогтоосон хэсэг суртал ухуулга хийх, маш нарийн тодорхойлсон стратегиэр тодорхой давтамж, бодлоготойгоор урт хугацаанд хийвэл хамгийн аюултай. Энэхүү суртал ухуулгыг ард түмэн эхэндээ мэддэг, гадарлаж байсан ч олон, удаан хугацаагаар хийхэд эсэргүүцэх дархлаа устдаг. Энэ утгаараа хэвлэл мэдээлэл Дөрөв дэх Засаглалын хэмжээнд яригддаг. Ийнхүү орчин үеийн шинжлэх ухаан, техник технологийн дэвшил засаглагчдад бүх бодит саадыг даван туулах боломж нөхцөл олгоод л байна. Мэдээллийн зөрүү арилахгүй, улам холдсоор байх юм бол эрх мэдлийг хязгаарлах асуудал утгаа алдана. Иймээс эрх мэдлийг углуургаар нь харах хэрэгтэй. Энэ утгаараа Далд удирдагчид хэзээ ч эрсдэл хүлээдэггүй. Тэд алдахгүй. Учир нь тэдний бодлого, үйл ажиллагааг хэн ч шүүдэггүй. Эрх мэдэл нь бодитой биш, засаглах хэлбэржилт тэдэнд байхгүй ил хэсэгт буюу өөр субьектэд хадгалагдаж байдаг болохоор тэд бодит биш. Гэвч тэдэнд бүх зүйл бий. Мэдээлэл хийж, чиглүүлж чадаж байна. Тэд зэвсэгт хүчнээс илүү даацтай. Үүнийг Троцки хэлсэн байх. Иймээс эл асуудалд ялгавартай өөр өнцөгөөс харахаас аргагүйд хүрч байна. Энэ нь эрх мэдлийг хязгаарлах гэх нь зөв үү, буруу юу гэж. Эрх мэдлийг хязгаарлалт гэхээр эрх чөлөө гэдэг. Орон гэргүй, траншейнд амьдарч байхад орон байртай байх эрх чөлөө гэж юу юм бэ? Мөнгөтэй хүмүүсийн гарт бүх хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл байхад хэвлэлийн эрх чөлөө гэж юу юм бэ? Хар багаасаа Нарантуул зах дээр тэрэг түрж, амьдарлаа залгуулж байгаа, сурах завгүй хүүхдэд оюун санааны эрх чөлөө гэж юу юм бэ? Гэхдээ л боловсрол тэдэнд бодож сэтгэхийг сургадаг биш гэж үү? Үнэндээ бол тэр тунхаглаад байдаг эрх чөлөөнүүд чинь боломжит хэсэг бүлэг хүний л эрх чөлөө байгаа юм. Иймээс амьдралын түвшин нь хэтэрхий доогуур бөгөөд бодит эрх чөлөөний хэмжээ нь сул байгаа ядуу ард түмэн монголчууд дарангуйлалд буюу боловсролтой хэсэгтээ мөлжүүлж өртөх нь гарцаагүй байгаа. Тэгж ч байна. Сонгуульд өрсөлдөхдөө ичих ч үгүй 20000 төгрөг өгөөд Оюунлаг хүмүүс ш дээ Увсчууд чинь, ойлгуул ойлгоцгоо гээд л УИХ-д сонгогдоод эргээд төсвөөс тэрбум төгрөг аваад л зардлаа хаачиж байна. Иймээс Үхэр Монгол гэхээс өөр яахын. Нөгөө талаас Засгийн хуваарлилтын тогтолцоо нь шинэ хөрөнгөтнүүд, гадны хөрөнгө оруулагчдын эдийн засгийн хөшүүргийг тас барьж байна. Тиймээс тэдний эрх чөлөөтэй байх эсэх нь төрийн үйл ажиллагааг хязгаарлахад оршино. Энэ нь эдийн засгийн хувьд хувийн санаачлагыг төрийн үйл ажиллагаанаас дээгүүр тавихад орших болно. Эдийн засагт засаглагчдын оролцоо муу зүйл. Энэ оролцоо онцгой тохиолдолд байх ёстой. Гэхдээ энэ бол авилгал биш. Төр, засаглагчид авилгалаар бүх асуудлыг шийдээд, ард түмнээ “Хонь, Ямаа” гээд хариулахад амар бог малын дайд хараад, бодлогоо явуулаад байгаагаас арай мэдээлэлд ойр, боловсорсон хэсэг, бизнесийнхэн, хөрөнгөтнүүд хамтраад Төрд шинэ хязгаарлалт тогтоохоор орж ирж байна. Төрийн түрүүчийн хязгаарлалтууд нь хүн, нийгэмд эзлэх хүний эрхэм дээд үнэ цэнэ, заавал мөрдөх эрх зүйд тулгуурлаж байсан. Энэ нь ёс суртахууны болоод шашинлаг шинжтэй байв. Тэгвэл эдийн засгийн хязгаарлалт нь хэрэгцээт, прагматик шинж чанартай байх болно. Эмзэглээд байх хэрэггүй болов уу гэж. Төргүйгээр эрх чөлөө устана. Тиймээс эрх чөлөөг чинь хангаж өгье гэхийн цаана засаглагчид эрх дархаа улам бэхжүүлж, Мөлжигч төрөөс Ивээн тэтгэгч төр рүү шилжих дүр төрхөө олох бий вий. Жинхэнэ мөн чанараараа бол сайн, гэхдээ л аливаад прагматик хандах байх шүү. Эцсийн эцэст энэ бүгдийг нөхцөлдүүлэн цэнэглээд байгаа гол хүчин бол Мэдээлэл. Хэвлэлийн эрх чөлөө, үзэл бодлоо илэрхийлэх болон жагсаал цуглаан хийх эрх чөлөө, эвлэлдэн нэгдэх эрх нь бүгд үнэндээ бол улс төрийн салбарт үйлчилдэг нь эргэлзээгүй бөгөөд засаглагчид сөрөг хүчин болдог. Нэг засаглагч нөгөөгөөр солигдоход ашиглагдах хэрэгсэл төдий юм. Тиймээс хэвлэл мэдээлэл Дөрөв дэх Засаглагчийн хэмжээнд яригдах түвшинд л байдаг. Зөвхөн яригдах түвшинд, түүнээс тавигдах түвшинд хэзээ ч байгаагүй. Зүй тогтол нь тэр юм. Харин мэргэжлийн тэр давуу талаа ойлгосон нэг нь тэр салбараасаа салж засаглагчдын эгнээнд шилжих гэдэг. Олон намын тогтолцоо нь зарим онцгой тохиолдол л гарахгүй аваас аль ч намд ганцаараа парламентад олонхи болоход саад болж байдаг. Парламентийн дэглэмийн үед засгийн газар тогтворгүй байдаг. Ялангуяа эвсэлийг барьж байх үед. Олонхид итгэл төгс парламентийн дэглэмийн үед засгийн газрын тогтвортой байх нь баталгаатай. Засгийг огцоруулья гэвэл олонхийг бүрдүүлж буй намын дотор хагарал гаргах ёстой. Үүний зэрэгцээ олонхийн нэг жигд шинж чанар нь хариуцлагыг илүү тооцох боломж олгодог. Олон намын дэглэмтэй эвслийн засгийн газруудын нам бүр алдаа дутагдал гаргасны хариуцлагыг нөгөө намууддаа чихдэг. Хоёр намын тогтолцоотой засгийн газрын хувьд ийм арга ажиллагаа нэмэргүй. Нам бүр сонгуулийн маргааш нь л бат бэх хана хэрэмний өмнө тулахаа мэдэж байдаг тул том амлалт өгөхөөс болгоомжилдог. Харин биелэгдэхгүй гэдэг нь урьдаас тодорхой тул олон намын тогтолцооны үед бүхий л зүйлийг амлаж болно. Олонхийг бүрдүүлж байсан нам хөтөлбөр хэрэгжүүлэхэд саад тотгор учруулсан хэмээн тэднийг буруутгахад хангалттай билээ. Иймээс онолын энэ хувьсал өөрчлөлт нь бодит үйл явдлын хувьсан өөрчлөлттэй нягт холбоотой. Өнөөдөр эдийн засгийн дэвшил хувийн үүсгэл санаачлагаас бус шинжлэх ухааны ололт амжилтуудаас хамаарах болсон. Энэ утгаараа шинжлэх ухааны судалгаа шинжилгээг зөвхөн Төр л хариуцаж чадна. Юу гэсэн үг вэ гэхээр ундаа, талхан цех байгуулж ажиллуулахтай адилгүйгээр цөмийн эрчим хүчийг нээх, ашиглах, ухах, борлуулах гэх мэт алсын бодлогыг гаргах, хэрэгжүүлэн гүйцэтгэхэд ил бус, далд чиглүүлэгчдийн ролийг дутуу тооцож болохгүй гэсэн үг юм. Иймээс төргүйгээр эрх чөлөө устана. Төр тогтохдоо төрийн Чимгээр тогтдоггүй, төрийн Түшээ батаар тогтдог гэсэн утга юм. Шагдарын Үнэнтөгс JSD www.unentogs.blogspot.com